Bugün elektriğin halka satış fiyatı 20.8Kr/kWh’dır. Vergi harç ve diğer masraflarıyla birlikte dünyanın en pahalı elektriği haline gelme...
Bugün elektriğin halka satış fiyatı 20.8Kr/kWh’dır. Vergi harç ve diğer masraflarıyla birlikte dünyanın en pahalı elektriği haline gelmektedir. 117,13 TL’lik bir mesken faturanın enerji tutarı: 77.80 TL, hizmet bedelleri: 15.23 TL, vergiler, fon ve TRT payı 24.10 TL’dir
Türkiye’de ilk elektrik üretimi ve dağıtımı özel sektör tarafından 1902 yılında Mersin’in Tarsus ilçesinde gerçekleştirilmiştir. 1913 yılında kamuda ilk işletme, İstanbul Silah tarağa Termik Elektrik Santralı faaliyete geçirilmiştir.
Sonraları da elektrik enerjisi yerel yönetimler, sanayiciler ve özel şirketler tarafından kurulan bölgesel üretim ve dağıtım tesislerinden karşılanmıştır.
Cumhuriyetin ilanını takip eden yıllarda, devlet politikasında endüstrileşme süreci gerekçe gösterilerek, elektrik enerjisi sektöründe, yerli ve yabancı özel girişimcilik serbest bırakılmıştır.
Yabancı şirketler tarafından ülke genelinde bölgesel elektrik santralleri kurulmuş, elektrik üretim ve dağıtım hizmetleri yaygın bir biçimde yerli ve yabancı imtiyazlı şirketler, belediyeler, özel idareler, köy birlikleri ve diğer tüzel kişiliklerce yürütülmüştür.
Devletin elektrik işletmeciliğine yoğun ilgisi, 1935 yılında Etibank’ın kurulmasıyla başlamıştır. 1948 yılından itibaren, Maden Tetkik Arama (MTA), Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİEİ), İller Bankası ve Devlet Su İşleri’nin (DSİ) katkılarıyla çok sayıda termik ve hidrolik santraller ulusal enerji iletim sistemine bağlanmıştır.
1953 yılında imtiyazlı elektrik şirketleri statüsünde Çukurova Elektrik A.Ş. (ÇEAŞ), Kepez Elektrik A.Ş. (KEPEZ), Ege Elektrik Türk A.Ş. ve Kuzey Batı Anadolu Elektriklendirme T.A.O. kurulmuştur.
Dünyada genel olarak elektrik enerjisinin devletler eliyle tekel olarak üretilip dağıtılması politikasına uygunluk içinde;196o’lardan sonra, elektrik enerjisi sektöründe dağınıklığın giderilmesi gerekçesiyle, yerli ve yabancı ortaklıkları tasfiye edilmiş, elektriğin üretim, iletim, dağıtım ve ticaretinin bütünleşmiş bir sistem içinde yapılması amacıyla, Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurulmuştur. Ülke genelinde belediye ve köylerle bunların birliklerin ve diğer müessese ve kuruluşların elektrik işletmeleri TEK’e devredilmiştir.
1980′de dünyada başlayan özelleştirme politikalarına uygun olarak, Türkiye’de de kapitalizmin yeni sömürü alanları elde etmesi için, özelleştirmeler 1990’lı yıllarda süratle uygulanmaya konmuştur. Sektörde özelleştirme uygulamalarının başlatılması amacıyla Bakanlar Kurulu 1993’de TEK, Türkiye Elektrik Üretim İletim A.Ş. (TEAŞ) ve Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) olarak üretim ve dağıtım birbirinden ayırmıştır.
Sektördeki özelleştirmelere öncelikle dağıtımdan başlanmış, Türkiye genelinde en fazla 21 dağıtım bölgesi oluşturmak üzere gerekli düzenlemelerin yapılmıştır. 21 bölgede oluşturulan TEDAŞ şirketlerinin özelleştirilmeleri önceleri 3096 sayılı Kanuna göre yapılmıştır. Buna göre demirbaşlar sayılıp, sayaçlar okunup, alacak ve borçlar tespit edilerek, önceki hak ve yükümlülükler TEDAŞ’a, sonrakiler yatırımcı şirkete ait olacak şekilde hazırlanmıştır.
Bu kanuna göre devirlerde, dağıtım şirketinin hissesi değil dağıtım bölgesi ve buna ilişkin unsurlar devredilmiş; çıkan hukuksal sorunlar ve ihale iptalleri nedeniyle özelleştirmeler bu kanun çerçevesinde yürütülmekten vazgeçilmiştir.
Çıkartılan 4046 sayılı kanunla 30 yıllığına %100 blok satış yöntemiyle özelleştirilmesi yöntemiyle gidilmiştir. TEDAŞ hissesinin blok olarak satış yöntemi uygulanarak, şirketlerin faaliyet alanında bulunan mevcut dağıtım hat ve tesisleri ile bunların işletilmesi için varlığı zorunlu diğer taşınmazların mülkiyetleri TEDAŞ’ta bırakılmak suretiyle işletme hakları ihaleyi alan şirketlere verilmektedir.
4046 sayılı Kanuna göre ihale tamamlanan 21 TEDAŞ şirketi işlemleri tamamlanarak 01.01.2013 tarihinden itibaren tüzel kişilik kazanan perakende satış şirketlerine devredilmişlerdir.
TEDAŞ’a Bağlı Özelleştirilen Bölgesel Elektrik Dağıtım Şirketleri
Elektrik Dağıtım Bölgesi
|
Kapsadığı Şehirler
|
İhaleyi kazanan şirket
|
İhale bedeli
|
Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Ankara, Kırıkkale, Zonguldak, Bartın, Karabük, Çankırı, Kastamonu
|
Enerji SA
| 1.225.000.000 $ |
Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Sakarya, Bolu, Düzce, Kocaeli
|
AK Enerji
| 600.000.000 $ |
Meram Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Aksaray, Konya, Karaman
|
Alarko-Cengiz
| 440.000.000 $ |
Aras Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Erzurum, Ağrı, Ardahan, Bayburt, Erzincan, Iğdır, Kars
|
Kiler Holding
| 128.500.000 $ |
Çoruh Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Trabzon, Artvin, Giresun, Gümüşhane, Rize
|
Aksa Enerji
| 227.000.000 $ |
Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Elazığ, Bingöl, Malatya, Tunceli
|
Aksa Enerji
| 230.250.000 $ |
Trakya Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Kırklareli, Tekirdağ, Edirne
|
İC Holding
| 575.000.000 $ |
Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Eskişehir, Afyon, Bilecik, Kütahya, Uşak
|
Yıldızlar SSS
| 485.000.000 $ |
Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Samsun, Amasya, Çorum, Ordu, Sinop
|
Çalık Holding
| 441.500.000 $ |
Çamlıbel Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Sivas, Tokat, Yozgat
|
Limak-Kolin-Cengiz
| 258.500.000 $ |
Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Bursa, Balıkesir Çanakkale, Yalova
|
Limak-Kolin-Cengiz
| 940.000.000 $ |
Gediz Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
İzmir, Manisa
|
Elsan-Tümaş-Karaçay
| 1.231.000.000 $ |
Boğaziçi Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
İstanbul Avrupa Yakası
|
Limak-Kolin-Cengiz
| 1.960.000.000 $ |
Göksu Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Kahramanmaraş, Adıyaman
|
AKEDAŞ
| 60.000.000 $ |
Akdeniz Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Antalya, Burdur, Isparta
|
Limak-Kolin-Cengiz
| 546.000.000 $ |
Menderes Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Denizli, Aydın, Muğla
|
Aydem Elektrik-Bereket Enerji
| 110.000.000 $ |
Anadolu Yakası Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
İstanbul Anadolu Yakası
|
Enerji SA
| 1.227.000.000 $ |
Dicle Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Diyarbakır, Şanlıurfa, Mardin, Batman, Siirt, Şırnak
|
İşkaya Doğu OGG
| 387.000.000 $ |
Van gölü Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Van, Bitlis, Hakkâri, Muş
|
Türkerler İnşaat
| 118.000.000 $ |
Toroslar Elektrik Dağıtım A.Ş.
|
Adana, Gaziantep, Hatay, Mersin, Osmaniye, Kilis
|
Enerji SA
| 1.725.000.000 $ |
7-8 yıllık bir özelleştirme süreci serüveniyle devredilen şirketler, devir sırasında ve devir sözleşmelerinde verilen tavizlerle adeta her ihale bir yolsuzluk, hukuksuzluk destanı gibidir. Çoğu yandaş olan ve AKP’nin havuzuna para koyan, bu firmalar şu an halkı tam yetkiyle soyuyorlar.
TEDAŞ genel müdürlüğü bünyesindeki dağıtım şirketlerinin tamamı özelleştirilmiş olacağı nedeniyle, TEDAŞ Ana sözleşmesi Özelleştirme İdaresi Başkanlığınca 03.05.2011 tarihinde yenilenmiş. Yeni Ana Sözleşmede TEDAŞ Genel Müdürlüğüne, özel hukuk tüzel kişileri tarafından işletilen bölgeleri dâhil olmak üzere;
Proje kontrol, onay, geçici ve kesin kabul işlemlerini, özel sektör çalışanlarının eğitimi, şirketleri tesislerinin maliki sıfatıyla İşletme Hakkı Devir Sözleşmesi ile belirlenen esaslara bağlı kalınarak gerekli kontrolleri, Bakanlık, ilgili kurum ve kuruluş tarafından verilecek denetim görevlerini yapmak, şeklinde düzenlenmiştir.
Raporda denetim konusuna dikkat çekilerek; “Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nın 30.07.2013 tarihli “OLUR” u ile TEDAŞ, şirketlerin denetim yetkisinin bakanlığa ait olduğu ve bakanlığın bu denetimi, bu konuda ihtisas sahibi olan kamu kurum ve kuruluşları ile birlikte yapabileceği gibi bu kuruluşlara yetki devrederek de yapabileceği, denetim yükümlülüklerini, sonuçları itibarıyla Bakanlık açısından bağlayıcı olmayacağı ve yaptırım içermeyecek şekilde inceleme, tespit ve raporlama yapmak üzere yetkilendireceği denetim şirketlerden hizmet satın alarak yapabileceği” hükümleri yer almıştır.
Zaten mevcut Sayıştay denetimlerini etkisizleştirmek için, türlü çeşit yollar deneyen AKP, KİT komisyonu ve Meclis Genel Kurullarını da parmak hesabıyla geçiştirmektedir.
TEDAŞ’ın değiştirilen ana sözleşmesiyle iktidar, TEDAŞ üzerindeki her türlü denetimini kendi kontrolüne almış oluyor. Hatta Bakanlık denetimini bile ortadan kaldırarak, kendi seçeceği özel denetleme firmalarına denetletmenin yolunu açmış oluyor. İktidar açıkça KİT’lerin denetlenilmesini istemiyor. Devlet işletmelerinde kendisi dışında herkesin varlığından rahatsız oluyor. Kendi çalıp, kendi oynamak istiyor.
Diğer önemli bir sorun ise; kayıp-kaçak oranları ve bunun halka fatura edilmesidir. Sayıştay raporunda kayıp-kaçak durumu şöyle açıklanmış; “2012 yılında TEDAŞ genelinde toplam 90.924 GWh’lık elektrik enerjisi satın alınmış ve bunun %74,9’u oranında 67.613 GWh’lık kısmı abonelere fatura edilmiştir. Alınan ve satılan enerji miktarı arasındaki fark 23.311 GWh’lık enerji ise şebeke kayıp, kaçak ve usulsüz kullanımdır. 2008 yılında ortalama kayıp-kaçak oranı (Türkiye geneli) %14,4 iken, bu oran 2012 yılında %25,6’ya yükselmiştir.”
TEDAŞ özelleştirmeyle birlikte, kayıp kaçak oranlarını azaltılması konusun da etkisizleşiyor. Nasıl olsa bu oranlar faturaları ödeyen halktan kesiliyor. Kayıp-kaçak oranları bölgelere göre değişiyor. Dicle EDAŞ %70.70,Van gölü EDAŞ %53.24.
AKP kayıp elektriği gerekli yatırımları yaparak önlemiyor. Faturasını ödeyen halktan alıyor. Bunun ortalama oranı%8-10 civarındadır.
Kaçak oranlarında satın alma gücü olmayan vatandaşlara insanca yaşayacak iş ve ücret temin etme, kötüye kullananları engelleme yerine, faturasını ödeyenleri cezalandırarak onlara ödetiyor.
TEDAŞ genelinde dağıtım şirketleri olarak, sistem kullanım bedeli dâhil satılan enerjinin ortalama birim alım maliyeti 2011 yılında 17,08 Kr/kWh iken 2012 yılında yaklaşık %12,3 oranında artarak 19,14 Kr/kWh olmuştur.
Bugün ise elektriğin halka satış fiyatı 20.8Kr/kWh dır. Vergi harç ve diğer masraflarıyla birlikte dünyanın en pahalı elektriği haline gelmektedir. 117,13 TL’lik bir mesken faturanın enerji tutarı: 77.80 TL, hizmet bedelleri: 15.23 TL, vergiler, fon ve TRT payı 24.10 TL’dir.
Halkına, dünyanın en pahalı elektriğini satan bir kamu işletmesi bütün avantajlarına rağmen, zarar etmeyi ancak bizim gibi ülkelerde başarabilir. 12 yıldır iktidarda olan AKP, vergiler, harçlara, kullanım bedellerine, TRT payına dâhil hiçbir şeye dokunmayarak; elektrik kullanımında halkın yararına bir çizgi dahi çizmemiştir.
“2012 yılsonu itibarıyla TEDAŞ topluluğu olarak, 17,1 milyar TL toplam net satış hâsılatı elde edilmesine karşılık, faaliyet giderleri dâhil toplam 17,7 milyar TL. Satış maliyeti yapılmış olması nedeniyle 0,6 milyar TL işletme faaliyeti zararı gerçekleşmiştir.”
Dünyanın en pahalı elektriği katmerli vergilerle halka sunulmasının yanında; faaliyetlerin sonunda yapılan zararlarda tekrar halkın sırtına yüklenmektedir. İBRAHİM YALÇIN-SENDİKA.ORG
