Yoksulluğu yüzde 44, eşitsizliği yüzde 54 oranında düşüren Venezüella bugün bölgenin en düşük eşitsizlik düzeyine sahip ülkesi… Hükümet...
Venezüella Devlet Başkanı Hugo Chavez Küba’da hayatı için mücadele ederken, Atlantik’in her iki tarafında, liberal basın (örneğin “El Pais” gazetesi/İspanya) O’nun hükümetiyle uğraşmaktan vazgeçmiyor. Chavez’in (rakibinden 12 puan önde olduğu) son zaferinin önemi henüz yeterince veri ve mevcut kanıtlara dayalı olarak analiz edilmedi. Fakat Chávez’in seçimleri; işçi sınıfından insanlar için erişim güçlüklerinin (kimlik kartlarının yokluğu) ve coğrafi engellerin yaşandığı, üst ve orta sınıflara karşı son derece önyargılı bir seçim senaryosunda, uluslararası ve yerel medya ve daha az bilindik bazıları tarafından çarmıha gerilerek (Yunanistan seçimlerindeki Syriza’yı* düşünün) ve bir kanser hastası olarak kazandığını vurgulamak önemli.
Ekim 2012 seçiminde oylarını yeniden yükseltmesinin, ezici zaferinin ve Chavez hükümetinin popülaritesinin önemli faktörlerinden biri yoksulluğun azaltılması oldu. Bu, hükümetin bol petrol gelirlerini, önceki hükümetlerde olduğu gibi rantiyeci küçük bir sınıfın yararına değil, Venezüellalıların acilen ihtiyaç duydukları sosyal hizmetlere yatırım yapmayı gerektiren altyapıyı kurmak için ulusal petrol şirketi PDVSA’nın yönetimine el koyması sayesinde mümkün kılındı. Hükümet son on yıl içinde sosyal harcamaları yüzde 60,6 oranında (772 milyar dolar) artırdı [1].
Sağlık, hastalığın olmaması ile tanımlanmadığı gibi yoksulluk da sadece gelir eksikliğiyle tanımlanamaz. Her iki faktör birbiriyle ilişkilidir ve her ikisi de çok faktörlü bir doğaya sahiptir, yani, toplumsal süreçler geniş bir yelpazede tespit edilir. Son 13 yıl boyunca Venezüella’da Bolivarcı Devrim’in gerçekleştirdiği gerçek başarılarından olabildiğince objektif bir değerlendirme yapmak için, sosyal koruma hizmetleri ve gıda güvenliği, sağlık hizmetleri, gelirler, istihdam, eşitsizlik, eğitimde olduğu gibi yoksulluk ve eğitim gibi yoksulluğun ve sağlığın sosyal belirleyicileri üzerinde mevcut bazı ana bilgileri incelemek temel öneme sahiptir.
Sağlık alanında eşitliğin sosyal belirleyicileri üzerine göstergeler ile ilgili olarak, yoksulluğu yüzde 44 ve eşitsizliği yüzde 54 oranında düşüren Venezüella, bugün bölgenin en düşük eşitsizlik düzeyine (Gini Katsayısı** ölçümlerine göre) sahip ülkesidir. Mevcut hükümetten önce sadece 387 bin kişi emeklilik aylığı alırken, Chavez döneminin başlangıcından bugüne kadar olan dönemde, nüfusun [söz konusu katmanının] yüzde 66’sı yani 2.1 milyon kişi, yaşlı veya yaşlılık aylığı alıyor.
Eğitim, sağlığı ve yoksulluğu belirleyen önemli bir faktördür ve Bolivarcı hükümet bunlara GSYİH’nin yüzde 6’sından daha fazlasını tahsis ederek özel bir önem atfetmektedir. UNESCO, bölgede nüfusunun çoğunluğunun okur-yazar olduğu üçüncü ülke olan Venezüella’nın cehaleti ortadan kaldırdığını kabul etti. Kreşlerden üniversite eğitimine kadar tüm eğitim parasız: Çocukların yüzde 72’si devlet kreşlerine devam ediyor, okul çağındaki çocukların yüzde 85′i okula gidiyor; yeni ya da yenilenmiş binlerce okula sahipler (bunların arasında 10 yeni üniversite var). Ülke üniversite öğrencilerinin oranı açısından, dünyada beşinci, Latin Amerika’da ikinci sırada yer almakta. Hatta her üç Venezüellalıdan biri, herhangi bir eğitim programına kayıtlı [2]. Aynı zamanda, Venezüella’nın insanlarının kendilerini daha mutlu hissettiği dünyanın 5. ülkesi olarak şu anda Finlandiya seviyesine çıkması büyük bir başarı [3].
1998’de ilk Chavez hükümetinden önce nüfusun yüzde 21’i yetersiz besleniyordu; şimdi Venezüella, marketlere ve süpermarketlere sübvansiyonlu gıda veren dağıtım ağı kurdu. 1980 yılında gıdanın yüzde 90’ını ithal ederken bugün bu rakam yüzde 30’dan daha aza düştü. Misyon Agro-Venezüella, 454 bin 238 çiftçiye kredi sağladı ve 2012 yılında da 39 bin çiftçi kredi aldı. Dört milyonu okullardaki çocuklar olmak üzere beş milyon Venezüellalı ücretsiz yiyecek alıyor ve 6 bin yemek salonu 900 bin kişiyi besliyor. Çiftçilere yardım etmek için yapılan toprak reformu ve uygulanan politikalar, yurt içi gıda arzını artırdı. Gıda güvenliği için alınan tüm bu önlemlerin sonucu yetersiz beslenme şu anda sadece yüzde 5 ve 1990 yılında yüzde 7,7’ye yükselen çocuklardaki yetersiz beslenme, bugün yüzde 2,9. Nereden bakılırsa bakılsın, halkın sağlığı için elde edilen toplumsal kazanımlar çok büyük bir önem arz ediyor.
Sağlık ve kamu sağlığı ile ilgili en önemli verilerin bazıları şöyle [4], [5], [6]:
*Bebek ölümleri bin kişide 25 iken (1990’da), bin kişide 13’e (2010’da) düşürüldü;
*Nüfusun yüzde 96’sı gibi etkileyici bir kesimi, şimdi temiz suya sahip (devrimin hedeflerinden biri).
* 1998 yılında 10 bin kişiye 18 hekim düşerken bugün 10 bin kişiye 58 hekim düşüyor ve kamu sağlık sistemi 95 bin doktora sahip.
* Önceki hükümetler 40 yıl boyunca 5 bin 81 klinik inşa ederken Bolivarcı Hükümet Sadece 13 yıl içinde 13 bin 721 klinik inşa etti (yüzde 169,6’lık bir artış).
* Barrio Adentro (yani, 8 bin 300 Kübalı doktordan yardım alınan temel bakım programı) 7.000 kliniği ile 500 milyon kez muayene yaptı ve yaklaşık 1,4 milyon hayat kurtardı.
* Yalnızca 2011 yılında, şizofreni de dâhil olmak üzere kanser, hepatit, osteoporoz gibi 139 hastalığı tedavi etmek için 67 bin Venezüellalı yüksek maliyetli ücretsiz ilaç aldı; şu anda 34 tane bağımlılık tedavi merkezi var.
* 6 yıl boyunca 19 bin 840 evsiz insana özel bir program aracılığıyla hizmet verildi ve sokaklarda yaşayan hemen hemen hiçbir çocuk yok.
* Venezüella şimdi bölgenin en büyük yoğun bakım ünitesine sahip.
* Yüzde 34-40 arasında tasarruf sağlayan ve kamu eczaneleri ağını oluşturan 127 eczanede sübvanse edilen ilaçlar satılmakta.
* 51.000 kişiye Küba’da özel göz tedavisi yapıldı (masraflar devlet tarafından karşılandı; ç-n) ve “Misión Milagro” (Görevimiz Mucize) adlı göz sağlığı programı çerçevesinde, 1,5 milyon Venezüellalıya görme kusurları ile ilgili tedavi yapıldı.
2011 yılında, ağır tropikal yağmurların 100 bin kişiyi evsiz bıraktığı durum, hükümetin halkın gerçek ihtiyaçlarını en iyi şekilde nasıl karşılamaya çalıştığına bir örnektir. Mağdur halk geçici olarak tüm kamu binalarında ve otellerde hemen koruma altına alındı ve Hükümet yalnızca bir buçuk içinde 250 bin konut inşa etti.Hükümet tabii ki tüm toplumsal kötülüklerin kökünü kazıyamaz ama insanlar eksikliklerine ve hatalarına rağmen hükümetin kendilerinin yanında olduğunu ve ihtiyaçlarını karşılamak için kaynakları kullanmaya çalıştığının farkında. Ayrıca bu projenin bir parçası olarak halk, insanların talep ettikleri değişikliklerin gerçek kahramanları olmalarına izin veren, sosyal ihtiyaçları ve yerel sorunları belirleyen 30 bin komünal konseyi kapsayan Venezüella demokrasisine yoğun siyasi katılımda bulunmakta [7].
Venezüella ekonomisi düşük borç, petrol rezervleri ve çok yüksek tasarrufa sahip; bununla birlikte, Chavez karşıtı Batılı ekonomistler Venezüella ekonomisinin “sürdürülebilir” olmadığını bıktıracak derecede tekrarlıyorlar ve petrol gelirleri bittiğinde onun öleceğini (siyasi olarak) öngörüyorlar. Kanada ve Suudi Arabistan gibi petrol ekonomileri için bu korkunç tahminlerde bulunmamaları ilginç. Elbette bu, onların kendi ideolojik çıkarları nedeniyle oluyor, Venezüella petrol rezervlerinin dünyanın en büyüğü olduğu konusunda cahiller ve petrol gelirlerinin sosyal yatırımlara aktarılmasını, ya bir kayıp ya da beyhude bir çaba olarak düşünüyorlar. (Petrol fiyatlarının yükselişine bağlı olarak, işletme maliyeti yüksek rezervler de fiyatlar belli bir eşiğin üzerindeyken hesaplamalara dahil edilmektedir. Bu da en yüksek petrol rezervine sahip ülke sıralamasında oynamalara neden olmakta, birincilik sırası kimi zaman Venezüella’ya kimi zaman Suudi Arabistan’a verilmektedir; ç-n) Bolivarcı Venezüella Hükümeti son 13 yıl boyunca, önceki hükümetlerin 40 yıldır unutmuş olduğu tarımsal ve endüstriyel altyapıyı inşa etti ve ekonomisi hala küresel mali kriz öncesindeki gibi güçlü. Ekonominin giderek çeşitlendirilmesinin bir göstergesi de, Devletin artık neredeyse petrol satışından elde ettiği gelir kadar vergi tahsilâtından da kazanç elde ediyor olmasıdır; bu onun vergi toplama ve zenginliği yeniden paylaştırma kapasitesini güçlendiriyor. Devlet, sadece on yıl içinde, vergilerden 251 milyar 694 milyon dolar elde etti, yani yıllık petrol gelirinden daha fazla. Son on yılın ekonomisinin kilometre taşları arasına, işsizliğin yüzde 11,3’den yüzde 7,7’e düşürülmesi dâhil, kamu borcunun GSMH’nin yüzde 20,7’sinden yüzde 14,3’üne düşürülme gerçeği ve içeride yerel ekonomileri güçlendiren kooperatiflerin geliştirilmesi sığdırıldı. Daha genel olarak, Venezüella ekonomisi on yılda yüzde 47,4 büyüdü, yani yılda yüzde 4,3’lük bir büyüme sağladı [8]. Bu gibi rakamlara gıpta ile bakacak birçok Avrupa ülkesi var. Yıllardır ayrıntılı bir şekilde Venezüella ekonomisini inceleyen bazı ekonomistler şunlara dikkat çekti: “Ekonomik çöküş, ödemeler dengesi veya borç krizi tahminleri ve diğer kasvetli öngörüler, yapılan diğer ekonomik tahminlerin birçoğu gibi yanlış oldukları kanıtlandı… Venezüella’daki mevcut ekonomik büyüme, şimdiki oranda hatta uzun yıllar boyunca daha yüksek oranlarda devam edebilir ve sürdürülebilirdir” [9].
Global Finance ve CIA World Factbook gibi kaynaklara göre, Venezüella ekonomisi aşağıdaki göstergeleri ortaya koyuyor[10]: işsizlik oranı yüzde 8, Hükümetin kamu borcu GSYİH’nin yüzde 45,5’i (Avrupa Birliği’nde yüzde 82,5 iken) ve reel GSYİH’de (GSYİH’de kişi başına düşen gelir: 13.070 $) büyüme var. Venezüella ekonomisi, 2012 yılının ilk yarısında yüzde 5,6’lık, 2011 yılında yüzde 4,2’lik büyüme ile çoğu tahminleri boşa çıkardı. GSYİH borç oranı Birleşik Krallık ve ABD’nin açık bir şekilde altında ve Avrupa ülkelerininkine göre de daha güçlü; enflasyon oranı, uzun yıllar boyunca yaygın bir sorundu, bu son dört yıl içinde en az yüzde 13,7 olarak 2012 yılının son çeyreğinde düştü.
Sadece kendi ülkesinde değil, küresel düzenin yeniden şekillendirdiği ilerici hükümetlerin seçildiği Latin Amerika’nın bütününde radikal bir değişime liderlik etmesiyle tanınan Hugo Chavez’in zaferlerinin dünya çapında bir etkisi oldu. Müttefikleri ve ABD’nin ajanslarının, iletişim araçlarına ve muhalefet partilerine sundukları muazzam stratejik ve finansal destek dikkate alındığında O’nun zaferi daha da anlamlı. Washington sadece bu seçim yılında 40-50 milyon dolar arasında para dağıttığı Venezüella muhalefetine, 2002 yılından beri 100 milyon dolar akıtmış [11]. Ancak, Venezüella halkı, yüzde 95’i özel sektörün mülkiyetinde bulunan ve açıkça Chavez karşıtı olan iletişim araçlarının, Başkana karşı yürüttüğü tasmasından boşanmış propaganda tufanını göz ardı etti [12].
Bölgedeki ilerici değişim dalgası, Bankosur, CELAC, ALBA, Petrosur, Petrocaribe, UNASUR, MERCOSUR ve Telesur gibi siyasi ve ekonomik entegrasyonu sağlayacak örgütler aracılığıyla ilk kez gerçekten bağımsız bir Latin Amerika’yı yaratmak için altyapıyı inşa etmeye başladı [13]. Bu kurumlar, XXI. yüzyılda küresel tipte ekonomik ve sosyal alternatiflerinin bulunduğunu, dünyanın geri kalanına göstermekte. Avrupa ile keskin bir karşıtlık içinde olan ve genel küresel kapitalizmden farklı bir kalkınma modeli izleyen Latin Amerika’da borç seviyeleri düşük ve düşmeye devam ediyor. Venezüella’da yaşanan değişiklikler çok soyut ya da maddi olmayan varlıklar değil. Başkan Chavez’in hükümeti, siyasal katılımı elde etmek için gerçekleştirdiği dinamik sürece kattığı Venezüellalıların gerçek yaşam koşullarını önemli ölçüde iyileştirdi [14]. Sosyalist gelişmenin bu yeni modelinin, şimdi bölgede çoğunlukta olan merkez-solun ilerici hükümetler dâhil olmak üzere bütün Latin Amerika ve son zamanlarda Kolombiya üzerinde önemli bir etkisi oldu; Venezüella’ya bölgeye daha fazla demokrasi ve millî egemenlik ve de sosyal ve ekonomik ilerlemeyi getiren bir katalizör gibi bakılıyor [15]. Ne kadar büyük çaplı olursa olsun, hiçbir neoliberal söylem, tüm bu gerçekleri inkâr edemez. Düzinelerce uzman Bolivarcı Devrim’in, sosyalist, isterlerse devrimci ya da reformist (aynı anda iki şey olması muhtemeldir) olup olmadığını tarihin sonuna kadar inatla tartışabilirler. Ama sonuçta, belirtilen bunca önemli başarı inkâr edilemez. Bu, Venezüella’nın içerisini olduğu kadar dışarısını ve özellikle yenisömürge devletlerini çileden çıkaran bir şey. “Objektif” ve “ampirik” haftalık The Economist dergisi bu bilgileri yayımlamaz, elbette yine Venezüella ekonomisinin çöküşünü önceden tahmin etmeyi tercih eder. Öte yandan, İspanya’da, El País gazetesi, Chavez’e karşı saplantılı bir şekilde ve durmaksızın yazmayı sürdüren, eski hükümetin Maliye Bakanı ve Caracazo’nun (Karakas’ta, 1989 yılında getirilen tasarruf tedbirlerini protesto eden 3 bin kişinin katliamı) tasarımcılarından biri olan Moisés Naim’i tercih ediyor. Ancak, bunların hiçbiri, BM İnsani Gelişme Endeksi’nin, Venezüella’yı sadece bir on yıl içinde 7 basamak yükselterek 176 ülke arasında 61. sıraya yerleştirmiş olmasından şüphe edemez. Ve bu Chavez’in Bolivarcı devrimi sebebiyle Venezüella’nın sosyalist liderinin hayatta kalması için başka bir nedendir.
* SYRIZA: Yunanistan radikal sol koalisyonu.
** Gini katsayısı: Bir ülkede milli gelirin dağılımının adaletli olup olmadığını ölçmeye yarayan bir katsayıdır. Türkiye’nin Gini katsayısı 2010 yılı hane halkı kullanılabilir gelir dağılımına göre 0.402 olarak açıklandı. Bizim Gini Katsayımız 2002’de 0.44 idi. 2003’te 0.42 oldu. 2004’te 0.40 oldu. 2005’te 0.38 oldu. 2007’de 0.43 oldu. 2008’de 0.405 oldu. 2009’da 0.415 idi. 2010’da 0.402’ye geriledi. Gini Katsayısı’nın küçülmesi, gelirde eşitsizliğin düzeldiğini gösteriyor. Gini Katsayısı ne kadar küçük ise ülkede gelir dağılımı o kadar iyi demektir. Gini Katsayısı’nda dünya ortalaması 0.399, OECD ülkeleri ortalaması 0.310, AB ülkeleri ortalaması 0.304’dür.
Gelir dağılımı en iyi olan Kuzey Avrupa ülkelerinden İsveç’te katsayı 0.25, buna karşın İsviçre’de 0.34, Fransa’da 0.33, Almanya’da 0.28, İngiltere’de 0.34, ABD’de 0.41’dir. ABD’de kişi başı gelir yüksek ama gelir dağılımı Türkiye’dekinden daha bozuk. (Basından)
Dipnotlar:
[1] Páez Victor, Maria. “Why Do Venezuelan Women Vote for Chavez?” Counterpunch, 24 April 2012
http://www.counterpunch.org/2012/04/24/why-do-venezuelan-women-vote-for-chavez/print
[2] Venezuela en Noticias, Venezuela en Noticias Venezuela en Noticias, Venezuela en Noticias venezuelaennoticias@minci.gob.ve
[3] Gallup Poll 2010
[4] Muntaner C, Chung H, Mahmood Q and Armada F. “History Is Not Over. The Bolivarian Revolution, Barrio Adentro and Health Care in Venezuela.” In T Ponniah and J Eastwood The Revolution in Venezuela. Harvard: HUP, 2011 pp 225-256; see also 4, Muntaner et al 2011, 5, Armada et al 2009; 6, Zakrison et al 2012
[5] Armada, F., Muntaner, C., & Navarro, V. (2001). “Health and social security reforms in latin america: The convergence of the world health organization, the world bank, and transnational corporations.” International Journal of Health Services, 31(4), 729-768.
[6] Zakrison TL, Armada F, Rai N, Muntaner C. ”The politics of avoidable blindnessin Latin America–surgery, solidarity, and solutions: the case of Misión Milagro.”Int J Health Serv. 2012;42(3):425-37.
[7] Ismi, Asad. “The Bolivarian Revolution Gives Real Power to the People.” The Canadian Centre for Policy Alternatives Monitor, December 2009/January. http://www.policyalternatives.ca/publications/monitor/latin-american-revolution-part-iv
[8] Carmona, Adrián. “Algunos datos sobre Venezuela”, Rebelión, March 2012
[9] . Weisbrot, Mark and Johnston, Jake. “Venezuela’s Economic Recovery: Is It Sustainable?” Center for Economic and Policy Research, Washington, D.C., September 2012.
[10] Hunziker, Robert. “Venezuela and the Wonders of Equality”. October 15th, 2012
[11] Golinger, Eva. “US$20 million for the Venezuelan Opposition in 2012”, http://www.chavezcode.com/2011/08/us-20-million-for-venezuelan-opposition.html
[12] Páez Victor, Maria. “Chavez wins Over Powerful Foreign Conglomerate Against Him”, Periódico América Latina, 11 October, 2012
[13] Milne,Seumas. “The Chávez Victory Will be Felt Far Beyond Latin America”, Associate Editor, The Guardian, October 9, 2012:
[14] Alvarado, Carlos, César Arismendi, Francisco Armada, Gustavo Bergonzoli, Radamés Borroto, Pedro Luis Castellanos, Arachu Castro, Pablo Feal, José Manuel García, Renato d´A. Gusmão, Silvino Hernández, María Esperanza Martínez, Edgar Medina, Wolfram Metzger, Carles Muntaner, Aldo Muñoz, Standard Núñez, Juan Carlos Pérez, and Sarai Vivas. 2006. “Mission Barrio Adentro: The Right to Health and Social Inclusion in Venezuela”. Caracas: PAHO/Venezuela.
[15] Weisbrot, Mark.”Why Chávez Was Re-elected”. New York Times. Oct 10th 2012.
[La Haine’deki İspanyolcasından Atiye Parılyıldız tarafından Latinbilgi (Sendika.Org) için çevrilmiştir]
http://www.sendika.org/2013/03/hugo-chavezin-basarilari-ve-bolivarci-devrim-carles-muntaner-joan-benach-maria-paez-victor/
