31 Mart seçimleri çeşitli yönleriyle tartışma konusu olmaya devam ediyor. Ortaya çıkan sonuçlara bakıldığında bu tartışmaların süreceği, hatta pek çok açıdan buna ihtiyaç da olduğu söylenebilir.
Ancak öncelikle “değerlendirmelere ilişkin de bir değerlendirme”ye ihtiyaç var. 2024 yerel seçimleri, alışageldik ‘boyalı harita’ analizleri ve hızlıca kabul görmüş bazı tezlerin tekrarına dayalı pek çok yorum alıyor. Siyasal iktidar etrafında çöreklenmiş ‘analist’ler, hezimeti yumuşatmaya, onda gelecekteki daha güçlü iktidarlarının alametlerini bulmaya, ‘seçmen mesajı’ diye basitleştirdikleri küçük fiskelerle geçiştirmeye çalışıyorlar. İçerideki rekabeti kızıştıran ve çatışmaları harlayan yanını gizleyemeseler de genel olarak seçim yenilgisinden AKP orta düzey yöneticilerinin halktan kopması, bazı davranışsal hatalar gibi tek yanlı sonuçlar çıkarmakla yetiniyorlar.
Resmi muhalefet ekseninde ise haritanın ‘değişen rengi’ne yapılan vurgularla “nihayet devranın döndüğü” coşkusu baskın görünüyor. Saray rejiminin yenilgisinden çok muhalefetin başarısı öne çıkarılıyor.
Oysa gerek haritaya da yansıyan kitlesel bazlı değişimler ve yerel yönetimler düzeyinde de olsa “iktidar değiştiren” aritmetik, gerekse daha detaylı, mikro düzeydeki incelemeler, sınıf güç ilişkilerinde de dikkate alınması gereken bir tablo çıkarıyor ortaya. Bir örnek vermek gerekirse, İç Ege ve Batı Anadolu’da, Afyon, Uşak, Kütahya, Manisa, Denizli, Balıkesir gibi kentlerde yaşanan blok yer değiştirmeler, bölgede tarım ve ticaretle iştigal eden bir ‘üst sınıf’ dinamiğinin muhalefet -özel olarak da CHP- ile bir yol aradığını gösteren bazı işaretlere sahip. Anadolu’nun bu kesimindeki toprak sahibi ve tüccar kapitalist sınıfların yönelimindeki değişimin niteliği ve gelecekteki istikameti incelenmeye değer. Bunun gibi bölgesel ya da sınıfsal örüntüler çoğaltılabilir.
Ancak ülke ölçeğinde baskın olan bir başka davranışı, emekçi sınıfların politik yönelimlerini izlemek, bunların dönemsel ya da kalıcı mahiyetini anlamak daha önemli. İşçi sınıfının ve ücretli emeğin tüm katmanlarının, başta Şimşek programının güncel sonuçları olmak üzere, Türkiye kapitalizminin yakın dönemde yarattığı tahribata nasıl karşılık verdiği ve bu yanıtın anlık siyasal sonuçlarını anlamak, geleceği konuşmak açısından birincil faktör.
Biz de Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde ve farklı iş kollarında çalışan, öncelikle işçiler olmak üzere ücretli emeğin farklı kesimlerinden 100 kadar emekçiye, bu seçimde “kime ve niye oy verdikleri” ya da “vermedikleri” sorusunu yönelttik. Oldukça kısa sürede yapılmış bu anketin geneli ne kadar temsil ettiği ayrı bir tartışma konusudur ve bu tartışma haklıdır. Ancak ulaştığımız sonuçlar, bazı ortak eğilimlerin tespit edilebilmesi açısından dikkate değer.
Birkaçını sıralamak gerekirse:
“AKP seçmeni” olarak sınıflandırılan emekçi kesimlerin, sandığa gitmeyerek ya da Yeniden Refah gibi partilere yönelerek bir tepki ürettiği genel kanısına bu soruşturmayla da ulaşıyoruz.
Bununla birlikte emekçi sınıflar arasında CHP muhalefetine de öncekinden daha fazla ‘teveccüh’ gösterildiği anlaşılıyor.
Pek çok emekçide, ilçe, il belediye başkanlıkları ve meclis üyelikleri olmak üzere kullanılan üç farklı oyu farklı partiler arasında bölüştürmek gibi yaygın bir eğilim de dikkat çekiyor. Bu, AKP’nin hegemonik etkisinin (en azından bu seçim özelinde) kırıldığını göstermesi açısından olduğu kadar, herhangi bir muhalefet partisinin de o düzeyde bir hegemonyayı henüz tesis edemediğini göstermesi açısından da önemli görünüyor.
Sayfalarımızda çok sayıda emekçinin, sandıkta nasıl ve neden öyle davrandığını okuyacaksınız. Bunlar ve sahada yapılacak başka çalışmalar, hem 31 Mart’ın hem de önümüzdeki dönemin sınıf mücadeleleri ve buna bağlı politik kamplaşmaları açısından önem taşıyor. Bizimkisi bir arayış başlangıcı niteliğinde… (HAKKI ÖZDAL - EVRENSEL)
Soruşturma: İşçiler yatağını arıyor
Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde ve farklı iş kollarında çalışan, öncelikle işçiler olmak üzere ücretli emeğin farklı kesimlerinden 100 kadar emekçiye, bu seçimde “kime ve niye oy verdikleri” ya da “vermedikleri” sorusunu yönelttik. İşçiler yanıtladı.
Oldukça kısa sürede yapılmış bu anketin geneli ne kadar temsil ettiği ayrı bir tartışma konusudur ve bu tartışma haklıyken, ulaştığımız sonuçlar, bazı ortak eğilimlerin tespit edilebilmesi açısından dikkate değer. Evrensel Genel Yayın Yönetmeni Hakkı Özdal, işçi yanıtlarına ilişkin yaptığı kısa analizde, "Pek çok emekçide, ilçe, il belediye başkanlıkları ve meclis üyelikleri olmak üzere kullanılan üç farklı oyu farklı partiler arasında bölüştürmek gibi yaygın bir eğilim de dikkat çekiyor. Bu, AKP’nin hegemonik etkisinin (en azından bu seçim özelinde) kırıldığını göstermesi açısından olduğu kadar, herhangi bir muhalefet partisinin de o düzeyde bir hegemonyayı henüz tesis edemediğini göstermesi açısından da önemli görünüyor" ifadelerini kullandı. Analizin tamamınına buradan ulaşabilir, işçi yanıtları için ise bu sayfayı okumaya devam edebilirsiniz.
Otopark görevlisi/33 Yaşında
Ankara/Kadın
CHP’ye oy verdim. AKP’nin artık gitmesi gerekiyordu. Yıllardır oyumu CHP’ye veririm. Bu dönem çok uğraştılar. Yine CHP’ye verdim. Bu sefer yıllardır AKP’nin kalesi olan bir yeri kazandık.
Belediye işçisi / 44 Yaşında
Erkek/Ankara
CHP’li belediyede çalışıyorum, CHP’ye oy verdim. Alternatif olarak başka bir parti düşünmedim.
Metal işçisi/43 Yaşında/Kadın/
Ankara/Pursaklar
Oy vermedim. Gitseydim ilçede Refah Partisine, büyükşehirde Mansur Yavaş’a oy verecektim. Bu zamana kadar hep AKP’ye oy verdim. Gerçekten çok soğudum şu son yaşananlardan. Bu sefer gidip vermek istemedim. Ekonominin düzelmesi gerekiyor, her gün bir şeye zam gelmemesi gerekiyor. Bu sorunlara çözüm aranmıyorken gidip oy kullanmak istemedim.
Tekstil işçisi/41 Yaşında/Erkek
Ankara/Çubuk
İlçe belediye başkanlığı adaylığında Yeniden Refah Partisine oy verdim. İl belediye başkanlığında Mansur Yavaş’a verdim. İl Meclis üyeliğinde ise EMEP’e oy verdim. İlçede dini kullanarak siyaset yapan partinin oy oranı geçtiğimiz dönemlerde yüzde 75’lerdeydi. Halkımızın buna tepkisi olacağını düşündüğüm için ilçede muhafazakar partiye alternatif olarak Refah’a oy verdim. Ankara Büyükşehirde ise gösterişten uzak, kibirden uzak, din sömürüsü yapmayan Mansur Yavaş’tan yana kullandım oyumu. EMEP’in il ve ilçede başkan adayı olsa EMEP’ten yana kullanırdım. Meclis üyeliği olduğu için meclis üyeliğinde EMEP’e oy verdim.
Metal işçisi/Kayseri/Erkek
Yıllarca Ak Parti’ye oyumu verdim. Her şeye rağmen son milletvekilliğinde de verdim. Ta ki emekli olup çalışmaya devam etmek zorunda kalıncaya kadar. Hele de bağlanan emekli aylığı beni Ak Parti’den soğuttu. İnadına gittim Yeniden Refah Partisine oyumu verdim.
Kamu işçisi/ Askeri iş kolu/Erkek Turancıyım diyorum kendime. MHP’ye oy verdim uzun süre. Turan’ın bizi kurtaracak tek ülkü olduğunu düşünüyordum. Ama bu şeçimde Emek Partisiyle tanıştım. Bizi kurtaracak gücün işçi sınıfı ve emek eksenli siyaset olduğunu gördüm ve oyumu Emek Partisine verdim. İçim rahat.
Maden İşçisi/Bartın/Erkek
Ben oyumu CHP’ye verdim. Daha önce de CHP’ye verirdim oyumu. Ekonomi politikalarını, yerel yönetimdeki uygulamaları beğenmiyordum iktidar partisinin. Mesela Kurucaşile de AKP’deydi, CHP’ye geçti. Ben Bartın’da bir değişim olacağını zaten düşünüyordum. Beklenen bir sonuçtu benim için.
Maden İşçisi/Amasra/Erkek
Ekonomi, emeklilerin zam alamaması burada çok büyük etki oldu. Ben de CHP’ye oy verdim. Katliamdan sonra tavrım değişti. Önceden hep MHP’ye oy verirdim. Ben 2009’dan beri MHP üyesiyim, MHP de iktidar ortağıydı bu yüzden AKP’ye oy verirdim. Ama işyerinde liyakatsiz atamalara tanık olduğum için, bunun da adım adım katliama sebebiyet verdiğini gördüğüm için daha adil bir yaşam istedim. İstedim ki, belki bunun beraberinde iş yerinde de bize daha çok değer verilir. Gidişatın düzeleceği, değişeceğine dair umudum olduğu için değiştirdim oyumu.
Hava ikmal işçisi/Erkek/Eskişehir
Daha önce oyumu CHP’ye verirdim. Bu seçimde belediye başkanlıklarında oy kullanmadım. İlçe meclislerinde ise TİP’e oy verdim. Bence şehirde bu düzenin değişmesi lazımdı artık, 20 senedir aynı zihniyet yönetiyor.
Kamu İşçisi/Erkek/Eskişehir
Geçtiğimiz dönemlerde Refah partisi geleneğinden gelen partilere oy verdim. Bu seçimde ise oyumu CHP’ye verdim. Ben özelleştirme dönemini görmüş bir işçiyim hiçbir zaman AKP’ye oy vermem bundan dolayı. AKP’nin gerilemesi gerektiğini düşündüm.
Ford işçisi/Erkek/Kocaeli
Son genel seçimlerde ilk kez oy kullandım ve oyumu AK Parti’ye verdim. Bu yerel seçimlerde ise CHP’ye oy verdim. Son seçimlerde yönetebilecek başka aday yoktu ondan AKP’ye oy verdim. Genel seçimlerden Yerel seçimlere kadar geçen süre zarfında ekonomideki gidişattan dolayı bu düşüncem değişti. Toplu sözleşme imzaladık zamlı maaş birkaç aya eski maaşlara dönecek, yeni ekonomi yönetimi de bir çare olmadı bize.
Metal işçisi /41 Yaşında/Erkek/Trakya
Uzun süredir CHP’liyim. AKP ülkeyi felakete götürdü, ekonomiyi kötü yönetiyor ben de yine CHP’ye verdim oyumu. Bundan sonra da CHP’ye vereceğim.
Metal işçisi/27 Yaşında
Erkek/Trakya
Uzun süre AKP’ye verdim oyumu, ailem muhafazakar olduğu için. Bir süredir AKP’yi patronları koruyan kararlar aldığı için eleştiriyordum. Geçen 2023 seçiminde ve bu seçimde AKP’ye vermedim oyumu. Büyükşehirde adayı tanıdığım ve güvendiğim için Emek Partisine, ilçe belediye ve mecliste Yeniden Refah Partisine oy verdim. Bundan sonraki oy verme tercihimi o günkü koşullara göre yapacağım.
Tekstil işçisi/27 Yaşında/Erkek/Trakya
Geçen dönem iyi muhalefet yapıyor diye Türkiye İşçi Partisine (TİP) oy vermiştim. Şimdi DEM Parti’ye verdim. Ben Kürt kökenli olduğum için DEM Parti’ye oy verdim.
Tekstil İşçisi/45 Yaşında
Erkek/Trakya
Daha önce CHP’ye de AKP’ye de verdim. Ama bu sefer sandığa gitmedim. Artık hiçbir partiye güvenmiyorum. Biz ekmek derdindeyiz. Onlar rant derdinde.
Deri İşçisi/39 Yaşında/Kadın/Trakya
Daha önce bazen CHP’ye bazen DEM’e oy veriyordum. Bu dönem Büyükşehirde CHP’ye ilçede ve mecliste AKP’ye oy verdim. Ergene ilçesinde CHP’nin adayı hiç sevilmeyen birisiydi. Doğru dürüst bir hizmet yapmadı. Hırsızlığı ve ahlaksızlığı ayyuka çıkmıştı. Ön seçimde partiye kendi çevresini üye yaparak kazandı. Bizim çevreden de hiç meclis üyesi göstermedi. Biz de ders olsun diye karşısındaki en güçlü aday olan AKP’li adaya oy verdik.
Deri İşçisi/27 Yaşında/Erkek/Denizli
Daha önce ağırlıklı CHP olmak üzere bazen DEM’e de oy verdim. Bu seçimde bütün oyları CHP’ye verdim. AKP hep patronların çıkarına çalıştı. Ücretler zamlar karşısında yetmez oldu. Artık karnımızı bile doyurmakta zorlanıyoruz.
İşçi/50 Yaşında/Erkek/Denizli
Ben ve arkadaşlarım AKP’den kurtulmak için CHP’ye oy verdik. Denizli’de AKP’yi yıkacak parti CHP’ydi ben ve benim çevrem de CHP’ye yüklendik.
Tekstil işçisi/49 Yaşında/Kadın/Denizli
Daha iyi hizmet alacağımıza inandığım ve kazanmaya en yakın parti olduğu için CHP’ye oy verdim.
Moto kurye/21 Yaşında
Erkek/Denizli
Değişim istediğim için ilk oyumu CHP’ye verdim. Seçim sonrası için pek bir değişim beklentim yok.
İnşaat işçisi/42 Yaşında/Erkek/Denizli
CHP’ye oy verdim. AKP’yi sevmiyorum, yoksulluk ve hayat pahalılığı var ülkede. MHP-AKP ittifakına kadar MHP’liydim. Hep MHP’ye oy verdim. MHP, AKP’yle birleştiğinden bu yana hep CHP’ye oy verdim.
İnşaat işçisi/44 Yaşında/Denizli
CHP’ye oy verdim. Değişiklik olması için CHP’ye verdim. Son yerel seçime kadar hep AKP ve MHP’ye oy vermiştim.
Belediye işçisi/56 Yaşında/Denizli
AKP üyesi ve delegesiyim. Ancak son yerel seçimde gördüğüm haksızlıklara tepki olarak CHP’ye oy verdim. Genel haksızlık ve adaletsizliklere tepkiliyim. Belediyede ise dayısı olan yaşıyor dayısı olmayan eziliyor.
Tekstil işçisi/50 Yaşında
Erkek/Denizli
CHP’ye oy verdim. Yıllardır AKP’ye veriyordum ama son yerel seçimde ekonomik nedenlerle CHP’ye oy verdim. CHP’ye oy verme nedenim ise AKP’yi cezalandırmak amacıylaydı.
Tekstil işçisi/54 Yaşında/
Erkek/Denizli
CHP’ye oy verdim. Son yerel seçime kadar hep MHP’ye oy vermiştim. Yukarıya gideceğimize hep aşağıya gidiyoruz. Maaş zammı da istemiyoruz ekonomiyi düzeltsin ama fırladı gitti. Birinde hükümet birinde belediye birbirlerini denetlesinler hırsızlık olmaz daha iyi olur.
Sağlık Emekçisi/42 Yaşında/Urfa
Büyükşehir’de HÜDAPAR’a Eyyübiye ilçesinde AKP’ye oy verdim. Büyükşehir’de AKP’nin hizmetinden memnun olmadığı için tepki olsun diye HÜDA PAR’a verdim. Muhalefete güvenmediğim için Eyyübiye’de AKP’ye verdim.
Hizmet Sektöründe İşçi
40 Yaşında/Urfa
Büyükşehir’de Yeniden Refah’a Haliliye’de Emek Partisi’ne verdim. “Büyükşehir’de değişim olsun ve halk için bir şeyler yapılsın Haliliye’de ise emekçi kardeşimiz yönetsin” dedik.
Taksici, Urfa,
53 Yaşında, Erkek
Urfa Büyükşehir’de ve Karaköprü’de Yeniden Refaha verdim. Normalde CHP’liyim adayları güçlüydü bir değişim olsun diye verdim.
Özak İşçisi, Urfa,
24 Yaşında, Erkek
Büyükşehir’de ve ilçe belediyesine de Yeniden Refah’a verdim. Çok değişen bir şey olacağını düşünmüyorum ama en azından bu halk bir kere de olsa AKP’nin gerilediğini görsün diye verdim öyle de oldu
İstanbul, Depo İşçisi,
Erkek, 34 Yaşında
Daha önceleri BBP ve MHP seçmeniydim. AKP ile birlikte ittifak kurduklarında iki defa AKP’ye oy verdim. Daha sonra ise Yeniden Refah’a oy vermeye başladım. Geçen seçimde ise Yeniden Refah AKP ile ittifak kurduğu için tekrar AKP’ye verdim. Muhafazakar ve milliyetçi biri olduğum için bu yerel seçimde YRP’ye oy verdim. Ama onun da bir şeyler yapacağına inanmıyorum. Biz aile olarak ister sağdan olsun ister soldan ülkemiz için gerçekten çalışan birileri olsa oy veririz ama ülkeyi yönetecek kimseyi göremiyoruz.
İstanbul, Depo İşçisi,
Erkek, 38 Yaşında
Daha önceleri AKP’ye oy verdim ama ülkede mülteciler, enflasyon gibi sıkıntıların çoğaldığını düşünüyorum. Adalet yok, her şey zamlanıyor. Bu yüzden bu seçimde sandığa gitmedim. AKP’ye ders vermek istedim.
İstanbul, İşçi, Erkek, 35
Aslında MHP seçmeniyim. Daha önceleri AKP MHP ittifakına oy verdim ama sonraki yıllarda oy vermedim. Çünkü MHP AKP ile birlikte hareket ettiği için bundan kaynaklı MHP parti olarak kendi iradesini savunamıyor. Bu seçimde CHP’ye oy verdim. Enflasyon, mülteciler, ülke kaynaklarının satılması gibi sorunlar yüzünden AKP’ye vermiyorum.
İstanbul, İşçi, Erkek, 30
DEM Parti seçmeniyim son yerel seçimde AKP’nin yenilmesi için CHP’ye oy verdim.
İstanbul, İşçi, erkek, 25:
Geçen seçimde AKP’ye vermiştim. Bu seçimde sandığa gitmedim ama içim rahat. Çünkü Murat Kurum yanlış bir adaydı.
İstanbul, Petrokimya işçisi,
Kadın, 22 Yaşında
İki seçimde de AKP’ye oy verdim. CHP’nin terörle iş birliği yaptığını düşünüyorum. CHP iktidarında ibadetime müdahale edileceğini düşünüyorum. Yeniden Refah’a vermek istedim ama seçilemeyeceğini düşündüğüm için AKP’ye verdim.
İstanbul, Petrokimya İşçisi,
Erkek, 45 Yaşında
Eşim oy kullandı ama ben gitmedim. Reise bir ders vermek gerekiyordu. Gençler için gitmedim. Benim evim var ama şu an çalışan ev alamıyor, geçinemiyor en büyük sorun ekonomi. Bizi hazır oy deposu olarak görüyorlar, dinlemiyorlar. Bende bu yüzden oy kullanmadım.
İstanbul, Petrokimya İşçisi,
Erkek, 27 Yaşında
Eski AKP seçmeniyim. Evle ilgili tadilat işleri olduğu için sandığa gitmedim ama gitseydim Yeniden Refah’a oyumu verecektim.
İstanbul, Petrokimya İşçisi
Erkek, 29 Yaşında
Eski AKP taraftarıyım. Sandığa gitmedim çünkü oy verince hayatımda bir şey değişmiyor. O yüzden bu defa oy kullanmadım.
İstanbul, Petrokimya,
Erkek, 28 Yaşında
Muhalif ve Atatürkçü olduğum için CHP’ye verdim. Seçim sonuçlarının AKP için bir facia olması iyi oldu.
Tekstil İşçisi, Erkek,
32 Yaşında, Antep
Oyumu bütün pusulalarda CHP’ye verdim. Çünkü bu hükümet insanların kanını emiyor. Geçinemiyoruz, gelecek göremiyoruz. Artık gitmelerini istiyoruz.
Tekstil İşçisi, Erkek,
44 Yaşında, Antep
Oyumu Şehitkamil ilçesinde CHP’nin adayına verdim, Büyükşehir ve Meclis üyeliğinde ise Yeniden Refah Partisine verdim. Şehitkamil ilçesinde CHP’nin adayının kazanma ihtimali olduğu için AKP kazanmasın diye ona verdim. Yeniden Refah’ın da son dönemlerde açıklamalarını beğendiğim için verdim. Geçmiş seçimlerde AKP’ye oy vermişliğim de oldu.
Tekstil İşçisi, Erkek,
38 Yaşında, Antep
Şehitkamil’de CHP’ye verdim. Büyükşehir ve meclis üyeliğinde DEM’e verdim oyumu. Normalde DEM seçmeniyim. Bizim partimizdir. O yüzden ona veriyorum oyumu.
Sanayi İşçisi, Erkek,
25 Yaşında, Antep
Ailem AKP’li, bu seçimde de verdiler AKP’ye. Ben Şahinbey’de AKP’ye verdim adayını beğendiğim için ama diğerlerinde CHP’ye verdim oyumu. Çünkü Fatma Şahin bence çok kötü bir belediye başkanı ve yıllardır yapıyor, koltuğa oturan kalkmak bilmiyor.
Tekstil İşçisi, Erkek,
32 Yaşında, Antep
Ben AKP’ye oy verdim ama üzülerek oy verdim. Yani çok memnun olduğumdan dolayı oy vermedim. Reis için verdim ama seçim sonuçlarına bakınca bir tepki olduğu çok belli.
Gıda İşçisi, Erkek,
38 Yaşında
Ben oy kullanmadım. Kime oy vereceğim konusunda kararsız kaldım. Önceki seçimlerde AKP’ye oy veriyordum, bu seçimde adayları beğenmediğim için oy kullanmak istemedim.
Şireci Tekstil işçisi,
Erkek, 48 Yaşında
Yalan yok geçmişte AKP’liydim. Ama bu seçimde Yeniden Refah’a oy verdim. Fatma Şahin gibi patron yalakalarına oy vermem. Şireci eylemlerinde herkes gördü nasıl biri olduğunu. Benden artık AKP’ye oy falan gitmez. Bence bizim fabrikada da AKP’ye oy çok düştü.
Merinos işçisi, Erkek, 48 Yaşında
AKP gitsin diye karşısında en güçlü gördüklerime verdim oyumu bu seçimde. Seçim sonuçlarına bakınca böyle iyi oldu, daha da iyi olur belki, göreceğiz. Geçmişte bir iki dönem AKP’ye de oy vermiştim ama artık vermeyi düşünmem.
Gıda İşçisi, Erkek,
38 Yaşında, Antep
Esas meselesi ekonomi olduğu için CHP’ye verdim. İşçinin emeklinin haline bakıp da hâlâ AKP’ye oy verenleri görünce moralim de bozuluyor. Ama yine de bu seçim hükümet kaybettiği için biraz umutlandık. (EVRENSEL)
