“Dolaylı ölümler”, doğrudan ölümlerin üç ila on beş katı arasında değişiyor. 37 bin 396 olan ölü sayısına, her bir doğrudan ölüme karşılık dört dolaylı ölüm oranı uygulandığı zaman, Gazze'deki mevcut çatışmaların 186 bin veya daha fazla ölüme yol açabileceği sonucuna ulaşmak mümkün.
İngiltere merkezli haftalık hakemli tıp dergisi ‘The Lancet’te, 5 Temmuz’da yayımlanan Rasha Khatib*, Martin McKee** ve Salim Yusuf*** imzalı bu makale, Behzat Baran Ayhan tarafından Türkçeye çevrildi.
Birleşmiş Milletler İnsani İşler Koordinasyon Ofisi'nin Gazze Sağlık Bakanlığı verilerine atıfla 19 Haziran 2024’te bildirdiğine göre, 7 Ekim 2023'ten bu yana İsrail’in Gazze Şeridi'ne saldırılarında 37 bin 396 kişi öldü.[1]
İsrail yetkilileri bu rakamlara itiraz etse de İsrail istihbarat servisleri[2], Birleşmiş Milletler ve Dünya Sağlık Örgütü bu verileri doğru kabul etti. Bu veriler, Birleşmiş Milletler Filistinli Mültecilere Yardım ve Çalışma Ajansı (UNRWA) personelinin ölüm sayısındaki değişimleri, Gazze Sağlık Bakanlığı'nın bildirdiği[3] sayılarla karşılaştıran bağımsız analizlerle desteklenmiştir. Bu analizler, verilerin uydurma olduğu iddialarını olası bulmamıştır.[4]
Altyapının çoğunun tahrip olması nedeniyle, Gazze Sağlık Bakanlığı için veri toplamak gün geçtikçe zorlaşıyor.[5]
Bakanlık, hastanelerinde ölen ya da ölü olarak getirilen insanlara dayanan verilerin yanı sıra güvenilir medya kaynaklarından ve ilk müdahale ekiplerinden aldığı bilgileri de raporlarına eklemek zorunda kaldı. Bu değişiklik, daha önce kaydedilen ayrıntılı verilerin kalitesini kaçınılmaz olarak düşürdü. Sonuç olarak, Gazze Sağlık Bakanlığı bundan sonraki süreçte, toplam ölü sayısının içindeki kimliği belirsiz olanların sayısını ayrı ayrı bildirme kararı aldı. 10 Mayıs 2024 itibariyle 35 bin 91 ölümün yüzde 30'unun kimliği tespit edilemedi.
Bazı yetkililer ve haber ajansları, veri kalitesini artırmak için alınan bu kararı, verilerin doğruluğunu zayıflatmak için kullandı. Ancak, bildirilen ölü sayısı fazla iyimser kalıyor.
Sivil toplum kuruluşu “Airwars”, Gazze Şeridi'ndeki olaylarla ilgili ayrıntılı değerlendirmelerde bulundu. Bunun neticesinde, kimlik tespiti mümkün olan ölülerin isimlerinin, bakanlığın listesinde yer almadığını saptadı.[6]
Ayrıca BM, 29 Şubat 2024 itibarıyla Gazze Şeridi'ndeki binaların %35'inin yıkıldığını, dolayısıyla halen enkaz altında bulunan ceset sayısının 10 binden fazla olduğunu öngörüyor.[7]
Silahlı çatışmalar, şiddetin doğrudan zararının ötesinde dolaylı sağlık etkilerine de sahiptir. Çatışma hemen sona erse dahi, önümüzdeki aylar ve yıllar boyunca üreme sağlığı sorunları, bulaşıcı hastalıklar ve kronik hastalıklar gibi nedenlerle dolaylı ölümler devam edecektir.
Çatışmanın şiddeti, tahrip edilmiş sağlık altyapısı, ciddi gıda, su ve barınma sıkıntısı gibi bir sürü olumsuz etken mevcut. Bunlara ek olarak, Filistinlilerin sığınacak güvenli bir yerinin olmaması ve Gazze'de yer alan yardım kuruluşu UNRWA'nın fon kaybı gibi hususlar göz önüne alındığında ise toplam zayiatın olağanüstü derecede yüksek olması bekleniyor.[8]
Son çatışmalardan kaynaklanan bu tür “dolaylı ölümler”, doğrudan ölümlerin üç ila on beş katı arasında değişiyor.[9] Rapor edilen 37 bin 396 ölü sayısına, her bir doğrudan ölüme karşılık dört dolaylı ölüm oranı uygulandığı zaman, Gazze'deki mevcut çatışmaların 186 bin veya daha fazla ölüme yol açabileceği sonucuna ulaşmak mümkün.
Gazze Şeridi'nin 2022 yılındaki nüfus tahmini olan 2 milyon 375 bin 259 kişi esas alındığında, bu zayiat, toplam nüfusun %7,9'una tekabül ediyor. Doğrudan ölü sayısının 28 bin olduğu 7 Şubat 2024 tarihli bir raporda, ateşkes olmaması halinde 6 Ağustos 2024'e kadar ölü sayısının -salgın veya çatışmanın tırmanması olmadan- 58 bin 260'a yükseleceği öngörülüyor. Ancak salgın ve çatışmaların tırmanması ihtimalinin hesaba katılması halinde ise bu sayının 85 bin 750'ye kadar çıkması bekleniyor.[10]
Gazze Şeridi'nde acil ve kalıcı bir ateşkes sağlanması hayati önem taşımaktadır. Bunun yanı sıra, tıbbi malzemeler, yiyecek, temiz su ve diğer temel insan ihtiyaçlarının dağıtımını mümkün kılacak önlemler alınmalıdır. Aynı zamanda, bu çatışma sonucunda yaşanan mağduriyetin hesaplanmasına ihtiyaç var. Gerçek ölçeğin belgelenmesi, ileri bir tarihte, yapılanların hesabının verilmesi ve savaşın tam maliyetinin hesaplanması açısından hayati önem taşıyor. Yasal açıdan bu koşulun yerine getirilmesi lazım.
Uluslararası Adalet Divanı'nın Ocak 2024'te aldığı geçici tedbirler, İsrail'in "Soykırım Sözleşmesi kapsamındaki eylemlerine ilişkin kanıtların yok edilmesini önlemek ve korunmasını sağlamak için etkili önlemler alınmasını” hedefliyor.[11]
Gazze Sağlık Bakanlığı, ölü sayımını üstlenen tek kuruluş. Ayrıca bu veriler, savaş sonrası dönemde Gazze'nin toparlanması, altyapının iyileştirilmesi ve insani yardım planlamasının organize edilmesi için hayati önem taşıyacak. (BİANET - FOTOĞRAF: AA)
*Birzeit Üniversitesi Toplum ve Halk Sağlığı Enstitüsü
**Martin McKee London School of Hygiene & Tropical Medicine Kamu Sağlığı ve Politikası Bölümü
***Kanada McMaster Üniversitesi-Hamilton Sağlık Bilimleri Nüfus Sağlığı Araştırma Enstitüsü
Dipnotlar:
[1] UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs Reported impact snapshot. Gaza Strip.
https://www.ochaopt.org/content/reported-impact-snapshot-gaza-strip-19-june-2024
[2] Prothero M, Israeli Intelligence has deemed Hamas-run health ministry's death toll figures generally accurate.
https://www.vice.com/en/article/y3w4w7/israeli-intelligence-health-ministry-death-toll
[3] Huynh BQ, Chin ET, Spiegel PB, No evidence of inflated mortality reporting from the Gaza Ministry of Health.
Lancet. 2024; 403: 23-24
[4] Jamaluddine Z, Checchi F, Campbell OMR, Excess mortality in Gaza: Oct 7–26, 2023. Lancet. 2023; 402: 2189-2190
[5] UNOSAT Gaza Strip comprehensive building & housing unit damage assessment, March 2024.
https://unosat.org/products/3804
[6] Airwars, Israel and Gaza. https://airwars.org/conflict/israel-and-gaza-2023/
[7] UN Office Geneva, 10 000 people feared buried under the rubble in Gaza. https://www.ungeneva.org/en/news-media/news/2024/05/93055/10000-people-feared-buried-under-rubble-gaza
[8] Reuters, More countries pause funds for UN Palestinian agency.
https://www.reuters.com/world/britain-italy-finland-pause-funding-un-refugee-agency-gaza-2024-01-27/
[9] UN Office on Drugs and Crime, Global burden of armed conflict.
https://www.unodc.org/documents/wdr/WDR_2008/WDR_2008_eng_web.pdf
[10] Jamaluddine Z, Chen Z, Abukmail H et al. Crisis in Gaza: scenario-based health impact projections.
https://aoav.org.uk/wp-content/uploads/2024/02/gaza_projections_report.pdf
[11] International Court of Justice
Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide in the Gaza Strip.
https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/192/192-20240126-ord-01-00-en.pdf
