(Aşağıdaki Yazı 2001 yılında yazılmıştı. Yani 18 yıl olmuş. Yazı aslında hikmet kıvılcımlı’nın kürt Ulusal Hareketinin oluşumundaki etkiler üzerine yarım kalmış bir yazıydı. Ama bu etkileri ele alırkan aynı zamanda Deniz Gezmiş üzerindeki Kıvılcımlı etkisi üzerinden Kürt Ulusal hareketine etkisini ele alıyorduk. Aşağıda bu bölüm var. Dolayısıyla yazının başlığı “Deniz Gezmiş ve Kürt Ulusal Hareketi”.
Pek bilinmez ama bu satırların yazarı Deniz’in lideri olduğu Devrimci Öğrenci Birliği’nin (DÖB) hem bir üyesi idi hem de Deniz Geçmiş’in, arkadaş ve yoldaşlarından biriydi. Dolasıyla çeşitli dönemlerde değinmeler biçiminde de olsa Deniz Gezmiş’e ilişkin yazdığımız yazılar vardır. Çeşitli yazılarımızdaki bu değinmeleri “Deniz Gezmiş ve Kürt Sorunu Üzerine” başlıklı bir derlemede toplamıştık. İşte aşağıdaki yazı bu derlemede bulunmaktadır. Bu derleme PDF, EPUB, MOBI formatlarıyla kitap olarak aşağıdaki adresten indirilebilir: https://yadi.sk/d/FNKFlw2c3HjymP )
Kıvılcımlı’nın Ulusal sorunda birbirinden çok farklı hatta çelişikmiş gibi görünen tavırlarını; bu görünümün ne anlama geldiğini ve nedenlerini ele almadan önce Kıvılcımlı’nın Kürt Ulusal Hareketi üzerindeki etkilerini ele almaya çalışalım.
Bu etkilerin incelenmesi biraz Arkeologların yaptıkları incelemelere benzeyecektir. Onlar buldukları bir seramik parçasındaki desenlerden, yapılışından, stilinden onun hangi kültür ve medeniyetlerin izlerini taşıdığını, böylece çeşitli kültürel bağlantıları açığa çıkarırlar.
Bu tür çalışmalar, küçük ayrıntılar üzerine yoğunlaşmayı gerektirir. O farklılıkların neler olduğu ve nedenleri üzerine yoğunlaşma olmadan da bu tür etkilerin ortaya çıkarılması ve anlaşılması olanaksızdır. Bu nedenle bundan sonraki bölümlerde, bu etkilerin bilincine varılması için bu tür bir yoğunlaşmaya gidilecektir.
Kürt Ulusal Hareketi’nin Temel Bir Özelliği
Kürt ulusal hareketi, bir bütün olarak bir çok siyasi hareket ve örgütlenmelerin cebirsel bir toplamıdır. Kimi burjuva ve feodal eğilimleri yansıtan hareket ve partilerden, Kemal Burkay gibi bir tür TKP benzeri reformizme, küçük sol sekter gruplardan PKK’ye kadar uzanan geniş bir yelpazedir. Kürdistan’daki bütün sınıf ve eğilimler bir şekilde bu ulusal harekette kendi eğilimlerini de yansıtırlar. Bunlar sadece yatay, sınıfların konumlarından kaynaklanan bir farklılıklar değildir, aynı zamanda, düşey diyebileceğimiz, zamansal, tarihsel bir farklılıktır da. Çeşitli siyasi şekillenmeler ilk şekillendikleri dönemin problematiklerini, ideolojik ve entelektüel iklimini yansıtırlar ve çoğu kez orada taşlaşıp kalmış yaşayan bir fosil gibidirler.
Ne var ki, bu hareketin ezici bir bölümünü PKK temsil eder. Bu öylesine güçlü bir etkidir ki, farklı sınıflar eğilimlerini PKK karşısında ya da ona rağmen temsil edemeyeceklerini sezdikleri için, PKK’nın çekirdeğini oluşturduğu hareketin içinde yer alarak etkilerini koruma ve arttırma yolunu seçmişlerdir. Bu nedenle Türkiye söz konusu olduğunda, Kürt Ulusal hareketi ile PKK’yı anlamdaş olarak kullanmak, pratik olarak fazla bir soruna yol açmaz.
Bu elbette PKK’nın temsil ettiği temel akımın yekpare bir akım olmadığı anlamına da gelir. Aslında gerek PKK ve çevresindeki iç mücadeleler son duruşmada, Kürt ulusal hareketi içindeki farklı sınıflar arasındaki mücadelelerdir ve onların yansımasıdırlar. Bu anlamda bakıldığında, Kürt Ulusal Hareketi, çok sert ve ciddi iç mücadeleler yaşar. Bütün bu sert mücadelelere rağmen, ona rengini ve damgasını vuran Abdullah Öcalan olmaya devam etmektedir. Bu hareket ilk ortaya çıkışındaki bazı özellikleri korumaya devam etmekte ve bu özellikler sayesinde bu özellikleri pekiştirici özellikler kazanmaktadır.
PKK’nın bir çok özellikleri sıralanabilir. O en modern Kürt hareketidir. En son doğan Kürt hareketidir. Bütün Kürdistan parçalarında etkili tek harekettir. Kürt yoksullarının hareketidir. Bir kadın hareketidir. Hiç bir aşirete dayanmayan bir Kürt hareketidir. Etkisi belli bir mezheple sınırlı olmayan bir laik harekettir. Bu özellikler daha uzatılabilir. Ve bu özellikler bir iç bütünlüğe de sahiptirler. Yani özellikler birbirlerini üretirler. Yani modern bir hareket olması, kadınlara ve yoksullara dayanması, laik olması, bir aşirete dayanmaması vs. biri olmadan diğeri olmayacak özelliklerdir.
Ne var ki, Kürt Ulusal hareketinin, çok temel bir farkı da vardır. O gerek kuruluşunda gerek sonra içinde Türklerin de yer aldığı ilk ve tek hareket olma özelliğini korumaktadır. Hiç bir Kürt hareketinin kuruluşunda Türkler yoktur. PKK’nın kuruluşunda ve ilk şehitleri arasında Türkler vardır. PKK gerillaları arasında daima Türkler de yer almıştır ve PKK komutanları arasında bir çok Türk asıllı komutan da bulunmaktadır. Daha baştan beri, PKK’nın bütün diğer Kürt hareketlerinden en temel farklarından biri bu olmuştur ve bu özelliğini hala da sürdürmektedir. Ve sadece Türkler değil, Kürdistan’daki başka uluslardan insanların da bulunduğu bir harekettir.
Zaten bu fark anlaşılmadan, Kürt hareketinin İmralı ile yaptığı strateji değişikliğinin anlamı ve bunun nasıl mümkün olabildiği anlaşılamaz. Kürt Hareketi, İmralı ile bir bakıma sadece Kürt hareketi olmaktan çıkıp, Türkleri de Kapsayan bir sosyal hareket olmaya doğru bir adım atmıştı. Öcalan son Urfa davası savunması ve Avrupa İnsan hakları Mahkemesine savunmasında ise, sadece Kürtlerle ve Türklerle ilgili bir hareket olmaktan çıkıp, Orta Doğu çapında bir hareket olmaya yönelmektedir. Bütün bu muazzam değişiklikler onun temelindeki, sadece Kürtlere dayanmayan, kendini ezen ulustan insanları da kapsayan bir hareket olmasıyla derinden bağlantılıdır.
Bu çok tayin edici bir farklılıktır. Bir İrlanda Kurtuluş hareketinin kurucuları, kahramanları arasında ya da saflarında bir İngiliz bulamazsınız. Bir Filistin hareketinin kurucuları, kahramanları ya da önderleri arasında bir tek Yahudi bulamazsınız. Ama Kürt hareketinin adeta tamamı olan PKK’nın kurucuları, kahramanları ve önderleri arasında Türkler de vardır.
Kürt hareketini biraz yakından gözleyen şunu görür. Kürtler arasında, Türklere karşı son derece haklı bir kırgınlık ve kızgınlık vardır. Türklerin gösterdikleri ırkçı tavırlar ve küçümseme; Kürtlerin acıları karşısındaki ilgisizlik ve baskıya gösterdikleri destek... bütün bunlar geniş Kürt yığınlar arasında Türklere karşı son derece haklı bir kırgınlık ve kızgınlığa yol açmıştır. Bu öylesine derin bir farklılıktır ki, Türkiye’yi ve Kürdistan’ı bir anda Yugoslavya’ya çevirebilir. Öcalan’ın Avrupa’ya çıktığı ve Kaçırıldığı sıralar Kürtler ve Türkler arasındaki bu farklılık çok net olarak görülüyordu.
Ne var ki, Kürt kitleleri arasındaki bu yaygın kırgınlığa rağmen, PKK’nın kadrolarına doğru yükseldikçe, Öcalan’da zirvesine varan tamamen buna zıt bir eğilim de görülür. Burada da aksine, bitmek tükenmeksizin Türk ezilenlerine, sosyalistlerine uzatılan bir el, Türk düşmanlığına karşı sürekli bir mücadele vardır. Kürt Ulusal hareketinin çeperlerinde Türklere rastlanılmaz, ama yoğun merkezine doğru gidildikçe, yani PKK kadrolarına doğru çıkıldıkça Türklerin (ve başka uluslardan olanların) oranında bir yükselme görülür.
Ezen uluslar gibi onların sosyalistleri de ezilen ulusların hareketine karşı daima anlayışsız, yukardan bakıcı, hatta düşmanca yaklaşırlar. En iyileri bile ezilen ulusu kurtarılacak bir nesne olarak görme hastalığından kurtulamaz ve onları bir özne olarak kabul etmez. Özne olarak onlar bir müttefik değil bir rakip ve düşman olarak görülürler ezilen ulusların hareketi ezen ulusların sosyalistlerince. Türk sosyalist hareketi de bir istisna oluşturmaz.
Peki nasıl olmaktadır da, gerek ulusal baskı altındaki geniş Kürt yığınları, Türklere karşı bir kırgınlık ve kızgınlık içinde olmalarına rağmen, geniş Türk yığınları da, Kürtlerin acı ve mücadelelerine karşı anlayışsızlık, ilgisizlik ve düşmanlık içinde bulunmalarına ve Türk sosyalist hareketinin genel olarak Kürt ulusal hareketine karşı şovence tavrına rağmen, karşı bir eğilim var olabilmekte; Kürt hareketinin politikasına bu karşı eğilim damgasını vurabilmektedir. Hem de eli hep havada kalmasına rağmen.
Eğer Türk sosyalist hareketi içinde karşı örnekler olmasaydı, Kürt hareketi içinde Türk ezilenlerine, sosyalistlerine el uzatan eğilim var olamazdı; bu eğilim olmasaydı da Türkler içinden bu eğilimi destekleyen ve güçlendiren örnekler çıkmazdı. Yani Kürt hareketinin Türk sosyalistlerine uzattığı el Türk sosyalistlerinin küçük de olsa bir kesiminin Kürt hareketi içinde yer almasına olanak sağlamış, ve Türk ve başka uluslardan sosyalistlerin bir örnek olarak varlığı PKK’nın bu çizgisini, karşı basınç karşısında savunulabilir ve ikna edici kılmıştır. Yani karşılıklı olarak birbirini destekleyen diyalektik bir etkileşim söz konusudur. Tıpkı, uzay boşluğundaki bir gaz bulutunda, belli bir yerdeki yoğunlaşmanın daha büyük çekim gücüne yol açması, daha büyük çekim gücünün daha büyük yoğunlaşmaya, bunun tekrar daha da büyük çekim gücüne vs..
Bu süreç bir kere başladıktan sonra kendi kendini tekrar üretir ve geliştirir. Açıklama zorluğu burada değildir; zorluk bu sürecin ilk kez nasıl ortaya çıkabildiğindedir. Burada çok küçük bir etkinin devasa sonuçlara yol açması söz konusudur.
Şöyle bir örnek verelim. Bir terazi düşünün her iki tarafta da eşit ağırlıklar olsun, dengede olsun. Bir tarafa koyulacak, küçücük bir ağırlık, bütün dengeyi alt üst eder. Ordular savaşında da böyledir. Güçlerin dengede olduğu bir durum düşünün. Bir tarafa yapılacak küçük bir destek, karşı tarafın yenilgisine ve imhasına yol açabilir. Burada o küçük farklılığın sonuçları, onun kendi ağırlığıyla hesaplanamayacak kadar büyük olur.
Ya da şöyle bir örnek verilebilir. Bir namlunun ucundaki küçücük, diyelim ki, milimetrenin onda biri kadar bir sapma, hedefte metrelerce bir sapmaya yol açabilir. Aslında doğada bir çok başka türlerin oluşumu bu tür küçük sapmalardan dolayı ortaya çıkmaktadır. Küçücük bir sapmanın yol açtığı özellikler, kendini besleyerek bir kar topu gibi büyümekte, sonunda devasa, önünde durulmaz bir çığa dönüşmektedir.
İşte, Kıvılcımlı’nın Kürt ulusal hareketi üzerindeki etkisi böyle bir etkidir. Başlangıçta, küçücük, adeta ihmal edilebilir gibi görülebilecek bir etkidir. Hatta bu etkiye uğramışlar bile bu etkinin farkında olmayabilirler. Ama bu öyle bir etkidir ki, yol açtığı sapma, yol açtığı küçük yoğunlaşma, yol açtığı küçük denge değişikliği ile onun yukarıda sözünü ettiğimiz özelliklerinin ortaya çıkmasında tayin edici bir rol oynamıştır ve de oynamaktadır.
Oynamaktadır çünkü, Kıvılcımlı’nın Kürt hareketi üzerindeki etkisi, sadece bir kere gerçekleşmiş, ilk doğuşta bir yön değişikliğine yol açmış bir etki değildir. Aynı zamanda tekrar tekrar bir etkidir.
Kıvılcımlı’nın Kürt hareketi üzerindeki etkisi, birbirini izleyen üç dalga halinde görülür.
Birincisi 60’lı yılların sonundaki ilk etkilerdir. Bunlar kişisel ilişkilerle yayılan görüşler ve “Halk Savaşının Planları”, “Devrim Zortlaması”, “Oportunizm Nedir?” gibi kitaplar üzerinden, Türkiye Sosyalist hareketi, özellikle THKO ve THKP-C üzerinden, ilk şekillenmeye yapılan dolaylı bir etkidir.
İkincisi, 70’lerin sonunda, İhtiyat Kuvvet Milliyet adlı kitap aracılığıyla PKK’nın doğuşu sırasında doğrudan bir etkidir.
Üçüncüsü de, şimdi içinde bulunulan fazda, özellikle Öcalan’ın “Bizler İbrahimiyiz” dediği Urfa Davası Savunması ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne savunma olarak verilen “Sümer Rahip Devletinden Halk Cumhuriyetine Doğru” başlığıyla yayınlanan kitapta görülen, Kıvılcımlı’nın Tarih Devrim Sosyalizm, Allah Peygamber Kitap gibi eserleri üzerinden bir etkidir.
Bu etkiler anlaşılmadan Kürt hareketinin bu günkü ve dünkü özellikleri anlaşılamaz. Bu ilk bakışta küçük gibi görülen etkiler, sadece Kürt hareketinin değil, uzun vadede belki Orta Doğunun ve belki de dünya tarihinin gidiş yönünde etkide bulunabilecek, devasa sonuçlara yol açabilecektir.
Kıvılcımlı’nın Deniz Gezmiş Üzerinden Etkisi
1960’lı yıllarda yükselen işçi ve öğrenci hareketi bir çok kitle örgütlenmelerine, bu örgütlerin önder kadrolarının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Ama bunlar içinde iki tip birbirinden ayrılabilir. Bir yanda bir örgütün yönetiminde olduğu için önder durumunda olanlar vardır. Bunların karizmatik bir kişilikleri yoktur, bir kitle hareketinin önderi ve bayrağı değildirler. Örneğin Behice Boran, Aybar, Kemal Türkler, Sülker, Hüseyin İnan, Mahir Çayan. Bir kitle hareketiyle özdeşleşmiş bayrak tipler değildirler. Hatta Hüseyin İnan THKO’nun gerçek önderi olmasına rağmen, Dev-Genç’in dar kadroları dışında kimsenin tanımadığı bir tiptir.
Bir de, bir hareketin yükselişinin sembolü olmuş, geniş kitlelerin gözürde sembol, bayrak ve önder olarak kabul görmüş tipler vardır. Çetin Altan TİP’in ilk yükseliş yıllarında biraz böyleydi. Türkiye’de sosyalizm bir bakıma Çetin Altan’ın adıyla özdeşleşmişti.
İşçi hareketinde, İnşaat işçileri arasında İsmet Demir böyle bir tipti. Öğrenci hareketinde İstanbul’da Deniz Gezmiş, Ankara’da Sinan Cemgil bu kategoridendi. Deniz, yükselen öğrenci hareketinin İstanbul Üniversitesindeki, Sinan ODTÜ’deki bayrağı ve önderiydi.
Bunlardan İsmet Demir ve Deniz Gezmiş, yani 60’lardaki yükselişin öne çıkardığı bu iki kitle önderi ve bayrağı, Dr. Hikmet Kıvılcımlı ile kişisel ilişki, onun fikirlerinden ve yaşamından doğrudan doğruya etkilenme içindeydiler.
Yani 60’ların ikinci yarısında, en militan öğrenci ve işçi hareketlerinin karizmatik önderleri doğrudan doğruya Dr. Hikmet Kıvılcımlı ile bağlantılıydılar. Dolayısıyla bunların kimi özelliklerinin doğrudan doğruya Hikmet Kıvılcımlı ile bağlantıları vardır.
İsmet Demir’in önderi olduğu, şantiyecilerin büyük bölümünü Kürt işçiler oluşturuyordu. İsmet Demir’in önderi olarak örgütlediği ve yürüttüğü, Batman İskenderun Boru Hattı, Kadıncık Barajı, Aliağa, İskenderun’da yapılan direniş ve tecrübelerin, geniş yığınların yazılı olmayan hafızasındaki birikimler ve bunun Kürt hareketinin üzerindeki etkileri ayrıca incelenmeye değer. Ancak biz burada konumuz olmadığından bunu geçiyoruz ve kendimizi Deniz Gezmiş ile sınırlıyoruz.
Deniz Gezmiş bütün diğer öğrenci hareketi önderlerinden çok temel bir farklılığa sahiptir. Deniz Gezmiş, Kürtler ve “Kürt Sorunu” karşısında, bütün diğer öğrenci hareketi liderlerinden farklı bir profil çizer. Bu farklı profil, Kürt Ulusal hareketinin ilk doğuş anlarında, yukarıda değinilen özelliklerinin oluşmasında tayin edici bir önemde olmuştur. Bu farklı profilin kaynağının ne olduğu araştırıldığında, karşımıza Dr. Hikmet Kıvılcımlı çıkar.
Deniz Gezmiş’in Farkı
Deniz Gezmiş 1960’lar kuşağı içinde Kürtlerle bağımsız ve ayrı bir özne olarak, yani Kürt olarak ilişki kuran tek sosyalist gençlik önderidir. Dikkat edilsin, diğer Dev-Gençliler de Kürtlerin kendi kaderini tayin hakkını ilke olarak tanırlardı. Yapacakları devrimle Kürtleri de Kurtarmayı düşlüyorlardı. Ama bunlar bütün egemen ulus sosyalistlerinde görülen özelliklerdir. Ezilen ulus ve onun hareketi bir nesne olarak görülür. Onların ayrı bir özne olarak kabullenilişi noktasına gelince akan sular durur.
Deniz Gezmiş bu noktada bütün diğer öğrenci önderlerinden farklıydı. O Kürtlerle, onları ayrı bir özne olarak kabul ederek ilişki kuruyordu. Ve eğer böyle yapmasaydı, İstanbul Üniversitesi’nde devrimciler üstünlüğü sağlayamazdı. İstanbul’daki öğrenci hareketinin, Kürt ulusçularıyla ilişkisinin üzeri örtülmüştür.
Deniz Gezmiş’in bu özellikleri ve İstanbul Üniversitesine egemen oluşta Kürtlerle Kürt olarak yapılan ittifak ve bunda Deniz Gezmiş’in belirleyici önemi hakkında ortada yazılı bir şey bulunmuyor. Bu incelenmeyi ve toprak altından çıkarılmayı bekliyor.
Bu etki ve gizlenmesi konusunda, daha önce yazmaya başladığımız “Kürt Sorunu Üzerine Yazılar” başlıklı yazıda, (ki bu yazıda şimdi okuduğunuz bu yazının tezlerinin ilk taslak ifadeleri de vardır) şunları yazmıştık:
“1968 sonbaharından sonra “Tam Bağımsız Türkiye İçin Mustafa Kemal Yürüyüşü” isimli Samsun - Ankara yürüyüşü ile birlikte Deniz Gezmiş’in önderi olduğu gruba katılmış, daha sonra da bu grubun kurduğu Devrimci Öğrenci Birliği’nin bir üyesi ve militanı olmuştum.
O dönemde Sosyalist gençlerin toparlandığı örgüt Fikir Kulüpleri Federasyonu idi. Bu örgüt TİP’in Üniversite gençliği içindeki kolunu oluşturuyordu. TİP’in burjuva sosyalizmine karşı gelişen Milli Demokratik Devrim sloganıyla yükselen küçük burjuva devrimciliği ve radikalizmi, özellikle üniversite gençliği arasında etkili olmuştu ve Ankara Fikir Kulüpleri Federasyonu TİP’in kontrolünden çıkarak, MDD’cilerin eline geçmişti. İstanbul’da ise, FKF TİP’in kontrolünde bulunuyordu ve, radikal devrimciler, FKF dışında Devrimci Öğrenci Birliği’nde örgütlenmişlerdi. Yani, henüz ortada Dev-Genç olmamasına rağmen, DÖB İstanbul’un Dev-Genç’i sayılabilirdi.
Bu örgüt, o dönemde İstanbul’daki bütün eylemlere damgasını vurmuştur. Bu örgütün bir üyesi olduğumdan, bu örgütün kimi karakteristiklerinin konumuz bakımından önemli bazı yönlerine değinmekte yarar var.
Bu örgüt esas olarak şehirli gençlere dayanıyordu. Herkes kendini sosyalist olarak tanımlıyor ve sosyalist bir Türkiye’ye ulaşmak için önce Demokratik Devrim yapmak gerektiği anlayışını savunuyordu. Ancak örgütte iki farklı eğilim de vardı, tabii bu eğilim farklılıkları bu gün bulunduğumuz yerden geriye bakınca görülüyor, o zamanlar kimse bunun farkında bile değildi.
Bir yanda geçmişinde Türkiye İşçi Partisi deneyi veya o çevrelerden gelenler, yani işçi sınıfı ve sosyalizmin ilk şekillenmede belirleyici olduğu insanlar, diğer yanda Yön hareketi ve TMTF olayları gibi yerlerden gelenler yani daha ziyade Milli Kurtuluş ve Anti Emperyalizm motifi önde olanlar.
Bu farklılık, bu örgütün iki karargahında da görülürdü. Bir yandan Tünel’de 27 Mayıs’tan sonra, bir takım ilgisiz örgütler bir araya getirilerek kurulmuş TMGT kullanılırdı. TMGT’nin CHP, tabii senatörler (yani cuntalar), İlhan Selçuk, Doğan Avcıoğlu gibilerle bağlantıları vardı. Cağaloğlu’ndaki Merkez ise, İsmet Demir’in Yapı İşçileri Sendikası (YİS) idi. Mihri Belli’nin çıkardığı Türk Solu da aynı binanın yine bu sendika tarafından verilmiş alt katında çıkıyordu. YİS ise daha ziyade Hikmet Kıvılcımlı’nın damgasını taşıyordu. İsmet Demir'in bize verdiği üst kattaki odada, Kıvılcımlı'nın küflenen kitaplarının üzerinde yatıyorduk. Bir sene sonra, o büyük işçi olaylarının ardından o üzerinde yatıp yüzüne bile bakmadığımız kitaplar hızla tükenecek, büyük bir açlıkla okunacaktır.
Devrimci Öğrenci Birliği, TMGT’ye egemen olan çevrelerin hoşuna gitmeyen işler yaptığında oralardan dışlanır YİS’e sığınırdı. Devrimci Öğrenci Birliği içinde, insanlar her iki tarafa da giderler iki tarafı da kullanırlardı ama, zamanla farklı mekanlarda yoğunlaşmalar da vardı. YİS’de daha ziyade TİP’li geçmişi olanlar ve İşçi sınıfına gitmek, ezilen insanlarla bağlar kurmak gibi kaygısı olanlar yoğunlaşırken, TMGT’de daha ziyade, diğerleri yoğunlaşıyordu. Zaten daha sonra da, YİS'e takılanlardan THKO'nun İstanbulluları ya da DÖB'lüleri ve Doktorcu olanlar, TMGT'ye takılanlar ise genellikle Mihri Belli'nin etrafını oluşturmuşlardır.
Tekrar belirteyim ki, bu öyle kesin bir ayrım değildi, belli belirsizdi. Tıpkı bir bulutsudan ilerde farklı gezegenleri oluşturacak ilk yoğunlaşmaların başlaması gibidir. Yoksa her iki taraf ta diğerine gidiyordu.
Eğer sembolik isimlerle konuşmak gerekirse, Deniz ve Cihan YİS ekibinden, Mustafa Gürkan (ki şimdi adı unutulmuş bu insan o zamanlar Deniz kadar ve hatta bazen Deniz’den de etkiliydi ve Deniz’in arkadaşıydı aynı zamanda) TMGT ekibindendi. Tabii ben de ilk örgütlü siyasi yaşama TİP Karşıyaka ilçesinde başlamış bir insan olarak zaten YİS takımındandım.
Tahmin edilebileceği gibi Kürt Sorunu veya Milli Mesele konusunda bu iki takımın o zaman net olmayan farkları vardı. Bu fark daha ziyade bir vurgu farkı gibi görülüyordu.
Bu manzarada Deniz Gezmiş’in çok özel bir durumu vardı. Deniz hem Türkiye İşçi Partisi’nden geliyordu, hem de TMTF olaylarından ve diğer çevrelerden. Yani deniz, bu iki farklı geleneği de şahsında birleştirmişti.
Bunları niçin belirtiyorum? Çünkü Devrimci Öğrenci Birliği, bu gün genellikle, sadece Milli Kurtuluşçu ve MDD’ci olarak tanımlanmakta, onun örneğin Kürtlerle ve işçilerle ilişkilerinin özellikleri görmezden gelinmektedir. Buna bir yandan o zamanki FKF’lilerin ihtiyacı vardır, o zaman MDD’cilerin ne kadar sınıftan uzak MDD’ciler olduğunu, dolayısıyla kendi konumlarını haklılaştırabilmek için. Diğer yandan, o günün MDD'cileri de bu gün Batı Çalışma grubuyla çalışıyorlar; 28 Şubatı destekliyorlar; hasılı şimdiki İlhan Selçuk veya Doğu Perincek gibilerin konumunda bulunuyorlar. Bunların da aynı şekilde geçmişlerindeki Kürtlükle ve sosyalizme ilgili şeyleri unutma ve tarihi bu gün bulundukları yerden yazma ihtiyacı vardır. Böylece o zamanın bölünmesindeki iki taraf da, farklı gerekçelerle benzer bir resmi ilettiklerinden, yeni kuşakların kafasında o döneme ilişkin gerçekle ilgisi olmayan bir tablo oluşmaktadır.
İki taraf da, gerçeğin aynı tek yanına vurgu yapmaktadır farklı gerekçelerle, burada bu unutulmuş yana ağırlık vermek gerekiyor. Zaten bu unutulmak istenen halka olmadığı takdirde kendi düşünsel evrimimi de açıklayamam.
Şunu belirteyim, bu gün geriye baktığımda, Devrimci Öğrenci Birliği gibi, anti emperyalizm vurgulu ve o zaman bile beni rahatsız eden milliyetçi vurgular taşıyan bir örgütün üyesi olarak, Kürt sorununu kavramamda, ya da Kürt sorunundaki sonraki tavırlarımda Deniz Gezmiş'in çok önemi olduğunu fark ediyorum. Yaşarken bunun farkında değildim. Şimdi geriye bakınca görüyorum. Ama onun kadar ilginç olan diğer nokta, Deniz'in bu etkisinin aslında, Kıvılcımlı'nın etkisi olduğudur. Kıvılcımlı Deniz aracılığıyla bir etkide bulunmuştur. Hem o dönemin öğrenci olaylarına, hem de bizzat bu satırların yazarının evrimine. Kıvılcımlı'nın bu bilinmeyen etkileri çok önemlidir ve ilerde yeri geldikçe bununla sık sık karşılaşılacaktır. Bu ayrı bir yazı gerektirecek bir konudur da.
Deniz'in bütün o dönemde İstanbul'daki öğrenci önderlerinden ve bizim DÖB çevresindekilerden en önemli farkı, onun Kürtlerle Kürt olarak ilişki kurmasıydı. Ve bunu politik bir mücadele içinde yapıyordu. Deniz, Kürtlerle Kürt olarak, ayrı bir özne olarak ittifak yapan İstanbul’daki ilk önderdir. Ve kanımca bu sadece mücadelenin baskısından ve gerekleri ile açıklanamaz. Deniz’de bu konuda, yaygın olandan çok daha farklı bir formasyon bulunuyordu.
Bu farklılık daha ilk İşgal Komitesi İcra Konseyi'nde bile görülebilir. Bir Kürt Milliyetçisi olan Kemal Bingöllü bu komitededir. Saldırılara karşı hep Kürtlerin silah gücü yardıma gelmiştir.
Önce şunu bilmekte fayda var. Devrimci Öğrenci Birliği olarak, İstanbul Üniversite’sine egemen olmamız, faşistlerle bir seri fiziksel kavgaları gerektirmiştir. Önce onlar üstündü, sonra denge sağlandı ve en sonunda kelimenin tam anlamıyla onları Bakırcılar Çarşısı'na döktük. Ancak bütün bunlarda, Kürtlerle ittifak yapılmıştır. Bu ittifakı örgütleyen ve oluşturan kişi de Deniz Gezmiş’ti.
İstanbul’da, sanırım Kürt tevkifatına dayanan bir Kürt Milliyetçisi çevre bulunuyordu. Bu çevrenin kimi öğrenciler ve yurtlarda, özellikle Diyarbakır yurdunda belli bir etkisi vardı. Bu çevre genellikle Süleymaniye camii civarındaki bazı kahveleri karargah olarak kullanıyordu. Deniz’in bunlarla sürekli bir ilişkisi ve diyalogu vardı. Bu diğer devrimcilerde bulunmayan bir özellikti.
Dikkat edilsin, henüz devrimci öğrencilerin çoğunun kafasında Kürt sorunu diye bir sorunun bile olmadığı bir dönemde Deniz onları ayrı bir özne olarak kabul edip, onlarla öyle ilişki kuruyordu.
Daha önce de belirtildiği gibi, devrimcilerin büyük çoğunluğu Kürt ve/veya Alevi idi. Ama devrimci harekette bu kimlikle yer almıyorlardı, sosyalist veya devrimci diyorlardı kendilerine. Ama çok küçük de olsa İstanbul’da sosyalizme sempati duysa da kendini Kürt olarak tanımlayan bir grup vardı, özellikle Diyarbakır yurdu çevresinde, Deniz, bunlarla ve bu kimlikleriyle ilişki kuruyordu. Bu o dönemde başkasında görülen bir özellik değildir İstanbul’da.
Peki nereden geliyordu Deniz’in bu özelliği. Kanımca Hikmet Kıvılcımlı’dan. Deniz TİP Üsküdar, ilçesinde çalışmış, Hikmet Kıvılcımlı’yla da bu dönemde tanışmış ve hatta Kıvılcımlı’yı TİP üyeliğine tavsiye etmişti. Kıvılcımlı ile bir çok kereler onun muayenehanesine gidip konuşmuştu. Bizlere sık sık “eski tüfeklerin” hikayelerini anlatırdı, muhtemelen çoğunluğunu Kıvılcımlı’dan duyduğu.
Kişisel kanım odur ki, Kürt sorunundaki bu hassasiyet, bu olağan dışı tavır başka türlü açıklanamaz. Yoksa Deniz de diğerlerinin çoğu gibi bir memur çocuğuydu ve hiç ulusal veya dinsel baskıyı yaşamamıştı. Onun bu farkının tek izahı Hikmet Kıvılcımlı ile olan ilişkisi olabilir. Kendi kişisel deneyimim de bunu kanıtlar niteliktedir. İlk kez gittiğim açık oturumlardan birinde Kürtlerin ayrı bir ulus olduğunu, beş on dakikalık bir konuşma içinde bize anlatan Kıvılcımlı’nın, kendisini önceden defalarca ziyaret eden, saatlerce onunla konuşan Deniz Gezmiş ve arkadaşlarına bu konudan uzun uzun söz etmemesi olanaksızdır.
Yani Deniz’in bu konudaki esnekliğinde ve hassasiyetinin ardında Kıvılcımlı vardı. Kıvılcımlı ise daha 1930’larda “İhtiyat Kuvvet Milliyet” isimli kitabı yazıp, Türk solunun anca 1970’lerde tartışıp çoğunluğunun hiç bir zaman kabul etmediği, Kürtlerin ayrı örgütlenmesi, Kürdistan’ın Sömürge olduğu gibi tezleri savunmuştu.
Dolayısıyla Kürtlerin ayrı bir ulus olduğu, onların ayrı bir özne olarak var oluşu gibi Türk solunun büyük bir bölümünün hala kabul etmediği görüşleri, farkına bile varmadan, bilinçsiz ve kendiliğinden bir şekilde, büyük bir iç hesaplaşma yaşamadan pratik içinde kabul edişimin ardında, Deniz dolayımıyla Kıvılcımlı olduğu kanısındayım.
Ancak bunu ancak bu gün bir var sayım olarak ileri sürebiliyorum, yoksa o dönemde böyle olduğunun farkında değildim Bu varsayım yanlış ise de sonuç değişmez, Deniz’in benim ulusal sorundaki evrimimde belirleyici bir etkisi olduğunu düşünüyorum, bunu da bu gün düşünüyorum, yaşarken, hatta ondan sonraki yıllarda farkında değildim. Bu farkına varışım ve bu konunun üzerine düşünmem, bundan bir kaç yıl önce, Deniz’in son sözleri vesilesiyle yazdığım bir yazıyla başladı.
Politik Kürtlerle ilişkimi, onlara ilişkin gözlemlerimi, ilk izlenimlerimi düşündüğümde, hep kafamda Deniz ile birlikte olduğum sahneler canlanıyor.
Bir kaç kere silah işleri için Diyarbakır yurduna gidişimiz; Bir kaç kez Süleymaniye’de Kürt milliyetçilerinin gittiği bir kahveye gitmemiz; FKF’deki bir toplantıda, karşı tarafın bize karşı Kürtleri kışkırtmak istemesi ve Deniz’in Biz Kürtlerin kendi kaderini tayin hakkını savunuyoruz diyerek, provakasyonu boşa çıkarması ve planı tersine döndürmesi, Kürt arkadaşlarla birlikte toplantıdan sonra toplu halde çıkışımız; Çınaraltı’nda Diyarbakır’dan gelmiş, terzi iki TİP’li ile Deniz’in konuşmaları. Bu Diyarbakırdan gelmiş kişilerden birinin Mehdi Zana olduğunu sanıyorum. Bu, Deniz'in farklılığının Kürtlerce de bilindiğini, bunun farkında olduklarını da gösterir. O zaman devrimci çevreler dışında pek tanınmayan Denizle görüşmek istemeleri ve görüşmeleri anlamlıdır. Belli belirsiz hatırladığım bütün bu sahnelerde Deniz var. Bunlar aynı zamanda o dönemden Kürtlere ilişkin olarak hatırladığım tek sahneler.” (http://www.comlink.de/demir/biyograf/kurtsor/kurtsor03.htm )
Burada okuyucuya tekrar şunu belirtelim. Kendi tezimiz olan, Deniz Gezmiş’in o dönemdeki öğrenci liderleri arasında, diğerlerinden farklı olarak “Kürt Sorunu”nda en ileri anlayışa sahip olan önder olduğuna ilişkin önermenin kanıtlarını yine kendi anlattıklarımız oluşturuyor. Bunun nedeni de, yine yukarıda açıklandığı gibi, bu tarihi yaşayanların, bu günkü konumları açısından gerçeği unutturmak ve tahrif etmek zorunda olmalarıdır. Biz olayların canlı şahitlerinden biri olarak, olgulara ilişkin karşı iddialarda bulunanlar çıkarsa bunlarla her şekilde yüzleşmeye de hazırız.
Bu uzun alıntıyla anlatılmak istenen, Deniz Gezmiş’in “Kürt Sorunu”nda bütün diğer sol öğrenci hareketi önderlerinden farklı bir tavrı olduğudur. Bu bir olgudur.
Bu olgunun diğer bir kanıtı da, Deniz Gezmiş’in son sözleridir.
(Burada bu derleminin başındaki yazılar aktarılıyor ve sonra şöyle devam ediliyor.)
İstanbul’daki öğrencilerin lideri Deniz Gezmiş’in Kürt sorunundaki tavrı, diğer Dev-Genç ve DÖB’lülerden ve THKO’lulardan farklıdır. Bu onun son sözlerinde de, İstanbul Üniversite’sindeki öğrenci lideri olarak hareketlerinde de görülür.(Bu fark bu gün için yaşayanlarca gizlenmektedir, bu nedenle bu farkın kanıtları olarak genellikle kendi anlattıklarımızı kullanmak zorunda kalıyoruz.)
O halde şu soru geliyor ortaya: Deniz Gezmiş’in bu farkı nereden gelmektedir? Ne sülalesinin Kürdistan’daki kökleri, ne ailesinin sınıfsal durumu, ne de o sıralar etkisinde bulunduğu sol akımlar ve örgütlenmeler bunu açıklayabilir.
Ailesi tipik şehirli küçük burjuva memur aydın bir ailedir. Oradan gelen sadece Kemalist ve milliyetçi etkilenmelerdir. O sıralar yükselen MDD hareketi, bütünüyle anti emperyalizm vurgulu bir harekettir. Kemalist küçük burjuva çevreleriyle yakın ilişki içindedir. Daha önce de TMTF olaylarında yine benzer çevrelerin etkisi vardır Deniz Gezmiş üzerinde. Deniz Gezmiş’in önderi olduğu Devrimci Öğrenci Birliği’nin bu anti emperyalizm ve milliyetçilik vurgulu tavrının bu gün o hareketten yaşayanları getirdiği yer ortadadır. Bunlar Kürt hareketinin en büyük düşmanı olan çevrelerdir ve Batı Çalışma Grubu’yla birlikte çalışmaktadırlar. Bu tavır gökten zembille inmemiştir. Bu tavır öylesine uzaktır ki, Deniz’in tavrına, kendilerini onun devamcısı gibi göstermek için, son sözlerini bile tahrif etmek zorunda kalmaktadırlar.
Peki, nasıl olmaktadır da Deniz’de adeta bir mutasyon ortaya çıkmaktadır ne sınıfsal konumu, ne ilişkide bulunduğu çevreler bakımından bir ayrım olmayan diğer devrimci ve sosyalist DÖB’lü, Dev-Genç’li ya da THKO’lu arkadaşlarıyla.
Bu farkın bir tek açıklaması bulunmaktadır: Dr. Hikmet Kıvılcımlı’nın etkisi.
Bu satırların yazarı bu etkinin canlı şahididir. Kıvılcımlı ile Deniz Gezmiş ilişkisinden bir çok yerde söz edilir. Ancak bu ilişkinin Deniz üzerindeki etkileri hiç inceleme konusu yapılmamıştır. Halbuki Deniz’in bir Marksist olarak şekillenmesinde ve eğitiminde bu etkiler belirleyicidir.
Bilindiği gibi Deniz Gezmiş, Üsküdarlıdır. Aynı dönemde Kıvılcımlı da orada yaşamaktadır. Deniz Gezmiş birçok kereler Kıvılcımlı ile görüşmeye gitmiştir. Hatta Kıvılcımlı’yı üye olarak TİP’e önermiş ve bu yüzden de TİP üyeliğinden olmuştur. Bu ilişkinin nasıl kurulduğunu, Erim Süerkan, ki kendisi de aynı zamanda DÖB üyesiydi, şöyle anlatıyor:
“Hikmet kıvılcımlı ile tanışmamız şöyle oldu. 1965 yılındaydı. Nurettin bir gün Sahaflar’dan kitap alırken Hikmet Kıvılcımlı’nın “Tarih Devrim Sosyalizm” adlı kitabına rastlıyor. Bakıyor bir Türk sosyalistinin kitabı. Çeviri değil. Özgün bir eser. İlgisini çekiyor ve kitabı alıyor. Okuyup bakmamız için bize de getirdi. Bizim de ilgimizi çekti. Kitabın arka kapağında kitabı yazanın adresi var. Ayrıca kitap hakkında eleştirileriniz varsa yazın, gelin görüşelim diye bir de not var. Biz de Nurettin, Deniz ve ben kalktık Cağaloğlu’nda bulunan adrese gittik. Kendimizi tanıttık. İşte böyle böyle dedik. Kitabınızı okuduk ilgimizi çekti. Neyse sohbetimizde kendisinden bahsetti. Bu arada bizim Üsküdar’da oturduğumuzu öğrenince kendisinin de Salacak’ta oturduğunu söyledi. Böylece Hikmet Kıvılcımlı ile diyalogumuz kurulmuş oldu.” (Turan Feyizoğlu, Deniz Bir İsyancının İzleri, s.46)
Şimdi, henüz yeni şekillenmeye başlayan bir lise öğrencisi, birden bire dünyanın en çaplı Marksistlerinden, Türkiye sosyalist hareketinin en güçlü teorisyenlerinden ve eylem adamlarından biriyle karşılaşıyor. Biri henüz ilk politik tecrübelerini edinen bir genç, diğeri yıllarını hapislerde geçirmiş bir savaşçı. Bu karşılaşmanın genç üzerinde nasıl bir etki yaratacağı tahmin edilebilir.
Ayrıca bu ilişki öyle bir kere karşılaşmayla da bitmiş değil. Birçok kereler görüşülüyor. Hatta Deniz Kıvılcımlı’yı TİP üyeliğine öneriyor. Kıvılcımlı gibi eski bir savaşçının, bu genç ve sosyalizme ilgi duyan insanlara bilgi ve tecrübelerini aktarmak için, onu yakından tanıyanların çok iyi bileceği gibi, nasıl bir çaba içinde olacağı tahmin edilebilir. Ve bu anlatılanların önemli bir kısmının da Kürt sorunu olacağı çok açıktır. Bunu bizzat bizim yaşadığımız ve başka bir vesileyle anlattığımız başımızdan geçen bir olay gösteriyor.
Bu olayı şöyle anlatmıştık o yazıda:
“Kürt'lerin ayrı bir ulus olduklarını, garip bir rastlantı sonucu ve daha hiç Kürt tanımadan, ilk kez Dr. Hikmet Kıvılcımlı'dan duydum.
Balıkesir'den sonra Karşıyaka Erkek Lisesi'nde dönemi bitirmiş, fabrikalarda işçilik yaparak bir yıl bekledikten sonra, yine sosyalizmle ilgili olduğunu düşündüğümden, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Gece bölümüne kaydolmuş; iş arayarak ve diğer zamanlarda da Beyazıt civarında kahvelerde pinekleyerek üniversitelerin açılmasını bekliyordum. O yıllarda, Aksaray'daki Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS) lokalinin altındaki Konferans salonunda, sık sık sosyalistlerin tertiplediği ve katıldığı konferanslar, açık oturumlar olurdu. Biz de taşradan gelmiş sosyalistler olarak bunların hiç birini kaçırmaz, her duyduğumuzu, her gördüğümüzü büyük bir açlıkla sünger gibi içimize çekerdik. Yapacak işimiz olmadığından; ve eski taşra sinemalarında çocukluğumuzda sinemaya çok erkenden gidip beklemenin alışkanlığıyla, bir iki saat öncesinden toplantının yapılacağı salona gider ve beklerdik.
Yine böyle bir açık oturuma, toplantı başlamadan epey önce, daha salonda kimse yokken bir arkadaşımla birlikte gidip oturmuş, şakalaşarak, herhalde sosyalizmden konuşarak vakit geçiriyorduk. Tek tük bizim gibi erkenciler düşüyor ve birbirlerinden aralıklı olarak salonun farklı yerlerine oturuyorlardı. Bu arada yaşlı ama oldukça dinç görünüşlü bir adam geldi tam arkamıza oturdu. Bir süre sonra, çok saygılı bir dille bizim konuşmamıza katılmaya başladı, daha sonra da bize Türkiye'nin toplumsal yapısı üzerine anlatmaya başladı; tam ne anlattıklarını hatırlayamıyorum ama konuşmasının bir yerinde Kürtlerden ayrı ve ezilen bir ulus olarak söz etmesi dikkatimi çekmiş ve ona "Kürtler başka bir ulus mu?" diye sormuştum. O da öyle olduklarını söylemişti. Gerçi buna özel bir önem de vermemiştim ama ilk kez böyle bir şey duyuyordum. Daha sonra bu yaşlı adam kalkıp gitmiş biz de kendi konuşmamıza, devam etmiştik. O yaşlı adamın kim olduğu hakkında hiç bir fikrimiz yoktu.
Bir süre sonra, o bizimle konuşan yaşlı adamı konuşmacılar arasında görünce şaşırdık ve bundan gizli bir gurur bile duyduk. Daha sonra da, konuşmacılar tanıtılırken bu yaşlı adamın Dr. Hikmet Kıvılcımlı olduğunu öğrenecektik. Konuşmacılar tanıtılırken, dinleyiciler sırayla onları alkışlıyordu, sadece Dr. Hikmet Kıvılcımlı da herkesle birlikte alkışlamaya başlamıştı. Bu benim çok garibime gitmiş ve yanımdaki arkadaşa, adam amma da kendini beğenmiş, kendi kendini alkışlıyor demiştim. Arkadaşım da, bunun bir Komünist adeti olduğunu, onun tam komünist gibi davrandığını söylemişti. Bunun üzerine cahilliğimden bir kere daha utandığımı ve o yaşlı insanın dediklerini daha dikkatli dinlediğimi hatırlıyorum.”
Bir açık oturum öncesinde, kısa bir zaman içinde bizlere bile Kürt’lerin ayrı bir ulus olduğundan, Kürdistan’ın sömürge olduğundan bahseden Kıvılcımlı’nın, defalarca görüştüğü Deniz Gezmiş’e bahsetmemesi düşünülemez. Açıktır ki, Deniz Gezmiş’te bütün diğer bulunduğu örgüt ve arkadaşlarından farklı olarak bu mutasyona yol açan Hikmet Kıvılcımlı’dır. Deniz’in farklı tavrının ve tutumunun, idam edilmeden önceki son sözlerinin başka bir açıklaması olanaklı değildir.
O halde tekrar özetleyelim.
Deniz Gezmiş’in Kürtler Karşısındaki tavrı, bütün çağdaşlarından farklıdır. Onları bir özne olarak görür ve öyle ilişki kurar; son sözlerinde olduğu gibi, Kürt sorununu Türkiye’de devrimin temeli olarak koyar.
Bu farkın nedeni Dr. Hikmet kıvılcımlı’yı tanımış ve ondan etkilenmiş olmasıdır.
Şimdi eğer bu fark Kürt hareketinin şekillenmesinde bir etkide bulunmuşsa, bu dolaylı olarak Kıvılcımlı’nın bir etkisidir, Deniz Gezmiş üzerinden.
Bu satırların yazarı, bizzat 12 Mart döneminde, Deniz’in son sözlerinin bulunduğu daktiloyla dağıtılan metinlerin Kürt öğrencilerde nasıl bir coşku yarattığının ve sosyalist Kürtlerin konumunu nasıl güçlendirdiğinin birçok kereler şahidi olmuştur.
Eğer Deniz Gezmiş, ölürken Türk ve Kürt halklarının kardeşliğinden söz etmese, Kürt ulusal hareketi içinde o ilk şekilleniş yıllarında sosyalizme olan sempati gelişemez, birçok Türk devrimcisi de Kürt sorununun önemini kavrayamazdı, yani Kürt hareketinin içinde Türkler de yer almazdı. Bu gün o hareketin, Türk solunun bütün şoven yaklaşımlarına, Türklerin şovenizmi karşısında Kürtlerin kırgın ve kızgınlığına rağmen zerrece Türk düşmanı olmayan tavrı odaya çıkamaz ve varlığını sürdüremezdi.
Türk sosyalistlerinin Kürt sorununda gösterdikleri en küçük bir hassasiyetin bile Kürt sosyalistlerinde nasıl bir coşku ve umut yarattığının örneğin olarak, Öcalan’ın şu söyleri alınabilir:
“Musa Anter ve Hikmet Kıvılcımlı gibi şahsiyetleri İstanbul’da tanıdım. Musa Anter DDKO’nun ruhu gibiydi. Tecrübelerini aktarıyordu. “Oyuna gelmeyin” diyordu. Hikmet Kıvılcımlı’dan bizzat “Mezopotamya’nın çocukları, mücadelenizde başarılar dilerim” sözünü duymuştum. Fakat bende en köklü tercihe yol açan yılın son günlerinde, illegaliteye çekilmesine çok az kala, Mahir Çayan’ın İTÜ’de kürsüye tek başına çıkıp (eleştirdiklerim çoğunlukta olmasına rağmen), gür ve oldukça inanç, kararlılık ve bilinç arz eden sesiyle “Revizyonizm bir gerçektir, karşı çıkılmalıdır. Kürt sorunu örtbas edilemez, kabul edilmelidir. Oportünizm tavırlarında ısrar ederse, bağlar kesilmelidir” anlamındaki konuşması, sol sempatizanlığımı derinleştiriyordu.”
Burada Öcalan açık olarak, Mahir Çayan’ın Kürt sorunundan söz etmesinin sol sempatizanlığını derinleştirdiğinden söz etmektedir.
Öcalan, Avrupa İnsan Hakları mahkemesine sunduğu savunmada da şunları yazıyor:
“1970’ler Ankara’sında devrimci gençliğin sesi gür ve korkusuzdu. Tuzaklı bir sahada korkusuzluk olduğu hissediliyordu. Ama onlar senin soy varlığına sahip çıkacak kadar cesur ve özverili idiyseler ve eğer sende sınırlı bir onur duygusu varsa, bu gençleri takip etmekten geri duramazdım. Mahir Çayan’ların Kızıldere’de şahadeti ve Deniz Gezmiş’lerin idamları, biz namuslu sempatizanlara anılarını takip etme görevi vermişti. Artık okul bir bahaneydi. Halk adına hareket edeceğim kesindi. Ama en başta idam sehpasında bile adı haykırılmış benim halkım, Kürt halkı nasıl bir halktı? (altını biz çizdik) Bunun bilinmesi gerekiyordu. Ulusal soruna böyle başladım.”
Burada bir Türk sosyalistinin İdam sehpasında Kürtlerin adını haykırışının yarattığı etki bizzat Kürt Ulusal hareketinin önderinin kaleminden ifade edilmektedir.
Eğer bu örnekler olmasa, solun ne Öcalan için ikna ediciliği ve çekiciliği olurdu ne de Kürtlerin hayal kırıklıklarının baskısı karşısında direnme gücü. Deniz’in tavrının ve son sözlerinin de Sadece Öcalan için değil, binlerce Kürt devrimci için benzer bir etkide bulunduğu görmezden gelinemez.
Türk solunun şovenliğiyle çelişki içindeki bu ayrıksı örnekler incelendiğinde, bizzat kendisi de bir ayrıksı örnek olan Kıvılcımlı’nın etkileriyle karşılaşılır genellikle. Bu ayrıksı örnekler, bu istisnalar olmasa, Kürt Hareketinin yazının başında değinilen, egemen ulustan kişileri de içeren istisnai durumu gelişemezdi.
Burada Kıvılcımlı’nın ilk ve en belirsiz, kişisel ilişki üzerinden dolaylı bir etkisini ele aldık. Ama Kıvılcımlı’nın bu dönemdeki diğer bir dolaylı etki kanalı da Mahir Çayan’dır. Bu da tıpkı Deniz üzerindeki etki gibi unutulmuş bir etkidir. Onu da diğer yazıda ele alalım. (23 Kasım 2001 Cuma - Demir Küçükaydın)
Pek bilinmez ama bu satırların yazarı Deniz’in lideri olduğu Devrimci Öğrenci Birliği’nin (DÖB) hem bir üyesi idi hem de Deniz Geçmiş’in, arkadaş ve yoldaşlarından biriydi. Dolasıyla çeşitli dönemlerde değinmeler biçiminde de olsa Deniz Gezmiş’e ilişkin yazdığımız yazılar vardır. Çeşitli yazılarımızdaki bu değinmeleri “Deniz Gezmiş ve Kürt Sorunu Üzerine” başlıklı bir derlemede toplamıştık. İşte aşağıdaki yazı bu derlemede bulunmaktadır. Bu derleme PDF, EPUB, MOBI formatlarıyla kitap olarak aşağıdaki adresten indirilebilir: https://yadi.sk/d/FNKFlw2c3HjymP )
Kıvılcımlı’nın Ulusal sorunda birbirinden çok farklı hatta çelişikmiş gibi görünen tavırlarını; bu görünümün ne anlama geldiğini ve nedenlerini ele almadan önce Kıvılcımlı’nın Kürt Ulusal Hareketi üzerindeki etkilerini ele almaya çalışalım.
Bu etkilerin incelenmesi biraz Arkeologların yaptıkları incelemelere benzeyecektir. Onlar buldukları bir seramik parçasındaki desenlerden, yapılışından, stilinden onun hangi kültür ve medeniyetlerin izlerini taşıdığını, böylece çeşitli kültürel bağlantıları açığa çıkarırlar.
Bu tür çalışmalar, küçük ayrıntılar üzerine yoğunlaşmayı gerektirir. O farklılıkların neler olduğu ve nedenleri üzerine yoğunlaşma olmadan da bu tür etkilerin ortaya çıkarılması ve anlaşılması olanaksızdır. Bu nedenle bundan sonraki bölümlerde, bu etkilerin bilincine varılması için bu tür bir yoğunlaşmaya gidilecektir.
Kürt Ulusal Hareketi’nin Temel Bir Özelliği
Kürt ulusal hareketi, bir bütün olarak bir çok siyasi hareket ve örgütlenmelerin cebirsel bir toplamıdır. Kimi burjuva ve feodal eğilimleri yansıtan hareket ve partilerden, Kemal Burkay gibi bir tür TKP benzeri reformizme, küçük sol sekter gruplardan PKK’ye kadar uzanan geniş bir yelpazedir. Kürdistan’daki bütün sınıf ve eğilimler bir şekilde bu ulusal harekette kendi eğilimlerini de yansıtırlar. Bunlar sadece yatay, sınıfların konumlarından kaynaklanan bir farklılıklar değildir, aynı zamanda, düşey diyebileceğimiz, zamansal, tarihsel bir farklılıktır da. Çeşitli siyasi şekillenmeler ilk şekillendikleri dönemin problematiklerini, ideolojik ve entelektüel iklimini yansıtırlar ve çoğu kez orada taşlaşıp kalmış yaşayan bir fosil gibidirler.
Ne var ki, bu hareketin ezici bir bölümünü PKK temsil eder. Bu öylesine güçlü bir etkidir ki, farklı sınıflar eğilimlerini PKK karşısında ya da ona rağmen temsil edemeyeceklerini sezdikleri için, PKK’nın çekirdeğini oluşturduğu hareketin içinde yer alarak etkilerini koruma ve arttırma yolunu seçmişlerdir. Bu nedenle Türkiye söz konusu olduğunda, Kürt Ulusal hareketi ile PKK’yı anlamdaş olarak kullanmak, pratik olarak fazla bir soruna yol açmaz.
Bu elbette PKK’nın temsil ettiği temel akımın yekpare bir akım olmadığı anlamına da gelir. Aslında gerek PKK ve çevresindeki iç mücadeleler son duruşmada, Kürt ulusal hareketi içindeki farklı sınıflar arasındaki mücadelelerdir ve onların yansımasıdırlar. Bu anlamda bakıldığında, Kürt Ulusal Hareketi, çok sert ve ciddi iç mücadeleler yaşar. Bütün bu sert mücadelelere rağmen, ona rengini ve damgasını vuran Abdullah Öcalan olmaya devam etmektedir. Bu hareket ilk ortaya çıkışındaki bazı özellikleri korumaya devam etmekte ve bu özellikler sayesinde bu özellikleri pekiştirici özellikler kazanmaktadır.
PKK’nın bir çok özellikleri sıralanabilir. O en modern Kürt hareketidir. En son doğan Kürt hareketidir. Bütün Kürdistan parçalarında etkili tek harekettir. Kürt yoksullarının hareketidir. Bir kadın hareketidir. Hiç bir aşirete dayanmayan bir Kürt hareketidir. Etkisi belli bir mezheple sınırlı olmayan bir laik harekettir. Bu özellikler daha uzatılabilir. Ve bu özellikler bir iç bütünlüğe de sahiptirler. Yani özellikler birbirlerini üretirler. Yani modern bir hareket olması, kadınlara ve yoksullara dayanması, laik olması, bir aşirete dayanmaması vs. biri olmadan diğeri olmayacak özelliklerdir.
Ne var ki, Kürt Ulusal hareketinin, çok temel bir farkı da vardır. O gerek kuruluşunda gerek sonra içinde Türklerin de yer aldığı ilk ve tek hareket olma özelliğini korumaktadır. Hiç bir Kürt hareketinin kuruluşunda Türkler yoktur. PKK’nın kuruluşunda ve ilk şehitleri arasında Türkler vardır. PKK gerillaları arasında daima Türkler de yer almıştır ve PKK komutanları arasında bir çok Türk asıllı komutan da bulunmaktadır. Daha baştan beri, PKK’nın bütün diğer Kürt hareketlerinden en temel farklarından biri bu olmuştur ve bu özelliğini hala da sürdürmektedir. Ve sadece Türkler değil, Kürdistan’daki başka uluslardan insanların da bulunduğu bir harekettir.
Zaten bu fark anlaşılmadan, Kürt hareketinin İmralı ile yaptığı strateji değişikliğinin anlamı ve bunun nasıl mümkün olabildiği anlaşılamaz. Kürt Hareketi, İmralı ile bir bakıma sadece Kürt hareketi olmaktan çıkıp, Türkleri de Kapsayan bir sosyal hareket olmaya doğru bir adım atmıştı. Öcalan son Urfa davası savunması ve Avrupa İnsan hakları Mahkemesine savunmasında ise, sadece Kürtlerle ve Türklerle ilgili bir hareket olmaktan çıkıp, Orta Doğu çapında bir hareket olmaya yönelmektedir. Bütün bu muazzam değişiklikler onun temelindeki, sadece Kürtlere dayanmayan, kendini ezen ulustan insanları da kapsayan bir hareket olmasıyla derinden bağlantılıdır.
Bu çok tayin edici bir farklılıktır. Bir İrlanda Kurtuluş hareketinin kurucuları, kahramanları arasında ya da saflarında bir İngiliz bulamazsınız. Bir Filistin hareketinin kurucuları, kahramanları ya da önderleri arasında bir tek Yahudi bulamazsınız. Ama Kürt hareketinin adeta tamamı olan PKK’nın kurucuları, kahramanları ve önderleri arasında Türkler de vardır.
Kürt hareketini biraz yakından gözleyen şunu görür. Kürtler arasında, Türklere karşı son derece haklı bir kırgınlık ve kızgınlık vardır. Türklerin gösterdikleri ırkçı tavırlar ve küçümseme; Kürtlerin acıları karşısındaki ilgisizlik ve baskıya gösterdikleri destek... bütün bunlar geniş Kürt yığınlar arasında Türklere karşı son derece haklı bir kırgınlık ve kızgınlığa yol açmıştır. Bu öylesine derin bir farklılıktır ki, Türkiye’yi ve Kürdistan’ı bir anda Yugoslavya’ya çevirebilir. Öcalan’ın Avrupa’ya çıktığı ve Kaçırıldığı sıralar Kürtler ve Türkler arasındaki bu farklılık çok net olarak görülüyordu.
Ne var ki, Kürt kitleleri arasındaki bu yaygın kırgınlığa rağmen, PKK’nın kadrolarına doğru yükseldikçe, Öcalan’da zirvesine varan tamamen buna zıt bir eğilim de görülür. Burada da aksine, bitmek tükenmeksizin Türk ezilenlerine, sosyalistlerine uzatılan bir el, Türk düşmanlığına karşı sürekli bir mücadele vardır. Kürt Ulusal hareketinin çeperlerinde Türklere rastlanılmaz, ama yoğun merkezine doğru gidildikçe, yani PKK kadrolarına doğru çıkıldıkça Türklerin (ve başka uluslardan olanların) oranında bir yükselme görülür.
Ezen uluslar gibi onların sosyalistleri de ezilen ulusların hareketine karşı daima anlayışsız, yukardan bakıcı, hatta düşmanca yaklaşırlar. En iyileri bile ezilen ulusu kurtarılacak bir nesne olarak görme hastalığından kurtulamaz ve onları bir özne olarak kabul etmez. Özne olarak onlar bir müttefik değil bir rakip ve düşman olarak görülürler ezilen ulusların hareketi ezen ulusların sosyalistlerince. Türk sosyalist hareketi de bir istisna oluşturmaz.
Peki nasıl olmaktadır da, gerek ulusal baskı altındaki geniş Kürt yığınları, Türklere karşı bir kırgınlık ve kızgınlık içinde olmalarına rağmen, geniş Türk yığınları da, Kürtlerin acı ve mücadelelerine karşı anlayışsızlık, ilgisizlik ve düşmanlık içinde bulunmalarına ve Türk sosyalist hareketinin genel olarak Kürt ulusal hareketine karşı şovence tavrına rağmen, karşı bir eğilim var olabilmekte; Kürt hareketinin politikasına bu karşı eğilim damgasını vurabilmektedir. Hem de eli hep havada kalmasına rağmen.
Eğer Türk sosyalist hareketi içinde karşı örnekler olmasaydı, Kürt hareketi içinde Türk ezilenlerine, sosyalistlerine el uzatan eğilim var olamazdı; bu eğilim olmasaydı da Türkler içinden bu eğilimi destekleyen ve güçlendiren örnekler çıkmazdı. Yani Kürt hareketinin Türk sosyalistlerine uzattığı el Türk sosyalistlerinin küçük de olsa bir kesiminin Kürt hareketi içinde yer almasına olanak sağlamış, ve Türk ve başka uluslardan sosyalistlerin bir örnek olarak varlığı PKK’nın bu çizgisini, karşı basınç karşısında savunulabilir ve ikna edici kılmıştır. Yani karşılıklı olarak birbirini destekleyen diyalektik bir etkileşim söz konusudur. Tıpkı, uzay boşluğundaki bir gaz bulutunda, belli bir yerdeki yoğunlaşmanın daha büyük çekim gücüne yol açması, daha büyük çekim gücünün daha büyük yoğunlaşmaya, bunun tekrar daha da büyük çekim gücüne vs..
Bu süreç bir kere başladıktan sonra kendi kendini tekrar üretir ve geliştirir. Açıklama zorluğu burada değildir; zorluk bu sürecin ilk kez nasıl ortaya çıkabildiğindedir. Burada çok küçük bir etkinin devasa sonuçlara yol açması söz konusudur.
Şöyle bir örnek verelim. Bir terazi düşünün her iki tarafta da eşit ağırlıklar olsun, dengede olsun. Bir tarafa koyulacak, küçücük bir ağırlık, bütün dengeyi alt üst eder. Ordular savaşında da böyledir. Güçlerin dengede olduğu bir durum düşünün. Bir tarafa yapılacak küçük bir destek, karşı tarafın yenilgisine ve imhasına yol açabilir. Burada o küçük farklılığın sonuçları, onun kendi ağırlığıyla hesaplanamayacak kadar büyük olur.
Ya da şöyle bir örnek verilebilir. Bir namlunun ucundaki küçücük, diyelim ki, milimetrenin onda biri kadar bir sapma, hedefte metrelerce bir sapmaya yol açabilir. Aslında doğada bir çok başka türlerin oluşumu bu tür küçük sapmalardan dolayı ortaya çıkmaktadır. Küçücük bir sapmanın yol açtığı özellikler, kendini besleyerek bir kar topu gibi büyümekte, sonunda devasa, önünde durulmaz bir çığa dönüşmektedir.
İşte, Kıvılcımlı’nın Kürt ulusal hareketi üzerindeki etkisi böyle bir etkidir. Başlangıçta, küçücük, adeta ihmal edilebilir gibi görülebilecek bir etkidir. Hatta bu etkiye uğramışlar bile bu etkinin farkında olmayabilirler. Ama bu öyle bir etkidir ki, yol açtığı sapma, yol açtığı küçük yoğunlaşma, yol açtığı küçük denge değişikliği ile onun yukarıda sözünü ettiğimiz özelliklerinin ortaya çıkmasında tayin edici bir rol oynamıştır ve de oynamaktadır.
Oynamaktadır çünkü, Kıvılcımlı’nın Kürt hareketi üzerindeki etkisi, sadece bir kere gerçekleşmiş, ilk doğuşta bir yön değişikliğine yol açmış bir etki değildir. Aynı zamanda tekrar tekrar bir etkidir.
Kıvılcımlı’nın Kürt hareketi üzerindeki etkisi, birbirini izleyen üç dalga halinde görülür.
Birincisi 60’lı yılların sonundaki ilk etkilerdir. Bunlar kişisel ilişkilerle yayılan görüşler ve “Halk Savaşının Planları”, “Devrim Zortlaması”, “Oportunizm Nedir?” gibi kitaplar üzerinden, Türkiye Sosyalist hareketi, özellikle THKO ve THKP-C üzerinden, ilk şekillenmeye yapılan dolaylı bir etkidir.
İkincisi, 70’lerin sonunda, İhtiyat Kuvvet Milliyet adlı kitap aracılığıyla PKK’nın doğuşu sırasında doğrudan bir etkidir.
Üçüncüsü de, şimdi içinde bulunulan fazda, özellikle Öcalan’ın “Bizler İbrahimiyiz” dediği Urfa Davası Savunması ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne savunma olarak verilen “Sümer Rahip Devletinden Halk Cumhuriyetine Doğru” başlığıyla yayınlanan kitapta görülen, Kıvılcımlı’nın Tarih Devrim Sosyalizm, Allah Peygamber Kitap gibi eserleri üzerinden bir etkidir.
Bu etkiler anlaşılmadan Kürt hareketinin bu günkü ve dünkü özellikleri anlaşılamaz. Bu ilk bakışta küçük gibi görülen etkiler, sadece Kürt hareketinin değil, uzun vadede belki Orta Doğunun ve belki de dünya tarihinin gidiş yönünde etkide bulunabilecek, devasa sonuçlara yol açabilecektir.
Kıvılcımlı’nın Deniz Gezmiş Üzerinden Etkisi
1960’lı yıllarda yükselen işçi ve öğrenci hareketi bir çok kitle örgütlenmelerine, bu örgütlerin önder kadrolarının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Ama bunlar içinde iki tip birbirinden ayrılabilir. Bir yanda bir örgütün yönetiminde olduğu için önder durumunda olanlar vardır. Bunların karizmatik bir kişilikleri yoktur, bir kitle hareketinin önderi ve bayrağı değildirler. Örneğin Behice Boran, Aybar, Kemal Türkler, Sülker, Hüseyin İnan, Mahir Çayan. Bir kitle hareketiyle özdeşleşmiş bayrak tipler değildirler. Hatta Hüseyin İnan THKO’nun gerçek önderi olmasına rağmen, Dev-Genç’in dar kadroları dışında kimsenin tanımadığı bir tiptir.
Bir de, bir hareketin yükselişinin sembolü olmuş, geniş kitlelerin gözürde sembol, bayrak ve önder olarak kabul görmüş tipler vardır. Çetin Altan TİP’in ilk yükseliş yıllarında biraz böyleydi. Türkiye’de sosyalizm bir bakıma Çetin Altan’ın adıyla özdeşleşmişti.
İşçi hareketinde, İnşaat işçileri arasında İsmet Demir böyle bir tipti. Öğrenci hareketinde İstanbul’da Deniz Gezmiş, Ankara’da Sinan Cemgil bu kategoridendi. Deniz, yükselen öğrenci hareketinin İstanbul Üniversitesindeki, Sinan ODTÜ’deki bayrağı ve önderiydi.
Bunlardan İsmet Demir ve Deniz Gezmiş, yani 60’lardaki yükselişin öne çıkardığı bu iki kitle önderi ve bayrağı, Dr. Hikmet Kıvılcımlı ile kişisel ilişki, onun fikirlerinden ve yaşamından doğrudan doğruya etkilenme içindeydiler.
Yani 60’ların ikinci yarısında, en militan öğrenci ve işçi hareketlerinin karizmatik önderleri doğrudan doğruya Dr. Hikmet Kıvılcımlı ile bağlantılıydılar. Dolayısıyla bunların kimi özelliklerinin doğrudan doğruya Hikmet Kıvılcımlı ile bağlantıları vardır.
İsmet Demir’in önderi olduğu, şantiyecilerin büyük bölümünü Kürt işçiler oluşturuyordu. İsmet Demir’in önderi olarak örgütlediği ve yürüttüğü, Batman İskenderun Boru Hattı, Kadıncık Barajı, Aliağa, İskenderun’da yapılan direniş ve tecrübelerin, geniş yığınların yazılı olmayan hafızasındaki birikimler ve bunun Kürt hareketinin üzerindeki etkileri ayrıca incelenmeye değer. Ancak biz burada konumuz olmadığından bunu geçiyoruz ve kendimizi Deniz Gezmiş ile sınırlıyoruz.
Deniz Gezmiş bütün diğer öğrenci hareketi önderlerinden çok temel bir farklılığa sahiptir. Deniz Gezmiş, Kürtler ve “Kürt Sorunu” karşısında, bütün diğer öğrenci hareketi liderlerinden farklı bir profil çizer. Bu farklı profil, Kürt Ulusal hareketinin ilk doğuş anlarında, yukarıda değinilen özelliklerinin oluşmasında tayin edici bir önemde olmuştur. Bu farklı profilin kaynağının ne olduğu araştırıldığında, karşımıza Dr. Hikmet Kıvılcımlı çıkar.
Deniz Gezmiş’in Farkı
Deniz Gezmiş 1960’lar kuşağı içinde Kürtlerle bağımsız ve ayrı bir özne olarak, yani Kürt olarak ilişki kuran tek sosyalist gençlik önderidir. Dikkat edilsin, diğer Dev-Gençliler de Kürtlerin kendi kaderini tayin hakkını ilke olarak tanırlardı. Yapacakları devrimle Kürtleri de Kurtarmayı düşlüyorlardı. Ama bunlar bütün egemen ulus sosyalistlerinde görülen özelliklerdir. Ezilen ulus ve onun hareketi bir nesne olarak görülür. Onların ayrı bir özne olarak kabullenilişi noktasına gelince akan sular durur.
Deniz Gezmiş bu noktada bütün diğer öğrenci önderlerinden farklıydı. O Kürtlerle, onları ayrı bir özne olarak kabul ederek ilişki kuruyordu. Ve eğer böyle yapmasaydı, İstanbul Üniversitesi’nde devrimciler üstünlüğü sağlayamazdı. İstanbul’daki öğrenci hareketinin, Kürt ulusçularıyla ilişkisinin üzeri örtülmüştür.
Deniz Gezmiş’in bu özellikleri ve İstanbul Üniversitesine egemen oluşta Kürtlerle Kürt olarak yapılan ittifak ve bunda Deniz Gezmiş’in belirleyici önemi hakkında ortada yazılı bir şey bulunmuyor. Bu incelenmeyi ve toprak altından çıkarılmayı bekliyor.
Bu etki ve gizlenmesi konusunda, daha önce yazmaya başladığımız “Kürt Sorunu Üzerine Yazılar” başlıklı yazıda, (ki bu yazıda şimdi okuduğunuz bu yazının tezlerinin ilk taslak ifadeleri de vardır) şunları yazmıştık:
“1968 sonbaharından sonra “Tam Bağımsız Türkiye İçin Mustafa Kemal Yürüyüşü” isimli Samsun - Ankara yürüyüşü ile birlikte Deniz Gezmiş’in önderi olduğu gruba katılmış, daha sonra da bu grubun kurduğu Devrimci Öğrenci Birliği’nin bir üyesi ve militanı olmuştum.
O dönemde Sosyalist gençlerin toparlandığı örgüt Fikir Kulüpleri Federasyonu idi. Bu örgüt TİP’in Üniversite gençliği içindeki kolunu oluşturuyordu. TİP’in burjuva sosyalizmine karşı gelişen Milli Demokratik Devrim sloganıyla yükselen küçük burjuva devrimciliği ve radikalizmi, özellikle üniversite gençliği arasında etkili olmuştu ve Ankara Fikir Kulüpleri Federasyonu TİP’in kontrolünden çıkarak, MDD’cilerin eline geçmişti. İstanbul’da ise, FKF TİP’in kontrolünde bulunuyordu ve, radikal devrimciler, FKF dışında Devrimci Öğrenci Birliği’nde örgütlenmişlerdi. Yani, henüz ortada Dev-Genç olmamasına rağmen, DÖB İstanbul’un Dev-Genç’i sayılabilirdi.
Bu örgüt, o dönemde İstanbul’daki bütün eylemlere damgasını vurmuştur. Bu örgütün bir üyesi olduğumdan, bu örgütün kimi karakteristiklerinin konumuz bakımından önemli bazı yönlerine değinmekte yarar var.
Bu örgüt esas olarak şehirli gençlere dayanıyordu. Herkes kendini sosyalist olarak tanımlıyor ve sosyalist bir Türkiye’ye ulaşmak için önce Demokratik Devrim yapmak gerektiği anlayışını savunuyordu. Ancak örgütte iki farklı eğilim de vardı, tabii bu eğilim farklılıkları bu gün bulunduğumuz yerden geriye bakınca görülüyor, o zamanlar kimse bunun farkında bile değildi.
Bir yanda geçmişinde Türkiye İşçi Partisi deneyi veya o çevrelerden gelenler, yani işçi sınıfı ve sosyalizmin ilk şekillenmede belirleyici olduğu insanlar, diğer yanda Yön hareketi ve TMTF olayları gibi yerlerden gelenler yani daha ziyade Milli Kurtuluş ve Anti Emperyalizm motifi önde olanlar.
Bu farklılık, bu örgütün iki karargahında da görülürdü. Bir yandan Tünel’de 27 Mayıs’tan sonra, bir takım ilgisiz örgütler bir araya getirilerek kurulmuş TMGT kullanılırdı. TMGT’nin CHP, tabii senatörler (yani cuntalar), İlhan Selçuk, Doğan Avcıoğlu gibilerle bağlantıları vardı. Cağaloğlu’ndaki Merkez ise, İsmet Demir’in Yapı İşçileri Sendikası (YİS) idi. Mihri Belli’nin çıkardığı Türk Solu da aynı binanın yine bu sendika tarafından verilmiş alt katında çıkıyordu. YİS ise daha ziyade Hikmet Kıvılcımlı’nın damgasını taşıyordu. İsmet Demir'in bize verdiği üst kattaki odada, Kıvılcımlı'nın küflenen kitaplarının üzerinde yatıyorduk. Bir sene sonra, o büyük işçi olaylarının ardından o üzerinde yatıp yüzüne bile bakmadığımız kitaplar hızla tükenecek, büyük bir açlıkla okunacaktır.
Devrimci Öğrenci Birliği, TMGT’ye egemen olan çevrelerin hoşuna gitmeyen işler yaptığında oralardan dışlanır YİS’e sığınırdı. Devrimci Öğrenci Birliği içinde, insanlar her iki tarafa da giderler iki tarafı da kullanırlardı ama, zamanla farklı mekanlarda yoğunlaşmalar da vardı. YİS’de daha ziyade TİP’li geçmişi olanlar ve İşçi sınıfına gitmek, ezilen insanlarla bağlar kurmak gibi kaygısı olanlar yoğunlaşırken, TMGT’de daha ziyade, diğerleri yoğunlaşıyordu. Zaten daha sonra da, YİS'e takılanlardan THKO'nun İstanbulluları ya da DÖB'lüleri ve Doktorcu olanlar, TMGT'ye takılanlar ise genellikle Mihri Belli'nin etrafını oluşturmuşlardır.
Tekrar belirteyim ki, bu öyle kesin bir ayrım değildi, belli belirsizdi. Tıpkı bir bulutsudan ilerde farklı gezegenleri oluşturacak ilk yoğunlaşmaların başlaması gibidir. Yoksa her iki taraf ta diğerine gidiyordu.
Eğer sembolik isimlerle konuşmak gerekirse, Deniz ve Cihan YİS ekibinden, Mustafa Gürkan (ki şimdi adı unutulmuş bu insan o zamanlar Deniz kadar ve hatta bazen Deniz’den de etkiliydi ve Deniz’in arkadaşıydı aynı zamanda) TMGT ekibindendi. Tabii ben de ilk örgütlü siyasi yaşama TİP Karşıyaka ilçesinde başlamış bir insan olarak zaten YİS takımındandım.
Tahmin edilebileceği gibi Kürt Sorunu veya Milli Mesele konusunda bu iki takımın o zaman net olmayan farkları vardı. Bu fark daha ziyade bir vurgu farkı gibi görülüyordu.
Bu manzarada Deniz Gezmiş’in çok özel bir durumu vardı. Deniz hem Türkiye İşçi Partisi’nden geliyordu, hem de TMTF olaylarından ve diğer çevrelerden. Yani deniz, bu iki farklı geleneği de şahsında birleştirmişti.
Bunları niçin belirtiyorum? Çünkü Devrimci Öğrenci Birliği, bu gün genellikle, sadece Milli Kurtuluşçu ve MDD’ci olarak tanımlanmakta, onun örneğin Kürtlerle ve işçilerle ilişkilerinin özellikleri görmezden gelinmektedir. Buna bir yandan o zamanki FKF’lilerin ihtiyacı vardır, o zaman MDD’cilerin ne kadar sınıftan uzak MDD’ciler olduğunu, dolayısıyla kendi konumlarını haklılaştırabilmek için. Diğer yandan, o günün MDD'cileri de bu gün Batı Çalışma grubuyla çalışıyorlar; 28 Şubatı destekliyorlar; hasılı şimdiki İlhan Selçuk veya Doğu Perincek gibilerin konumunda bulunuyorlar. Bunların da aynı şekilde geçmişlerindeki Kürtlükle ve sosyalizme ilgili şeyleri unutma ve tarihi bu gün bulundukları yerden yazma ihtiyacı vardır. Böylece o zamanın bölünmesindeki iki taraf da, farklı gerekçelerle benzer bir resmi ilettiklerinden, yeni kuşakların kafasında o döneme ilişkin gerçekle ilgisi olmayan bir tablo oluşmaktadır.
İki taraf da, gerçeğin aynı tek yanına vurgu yapmaktadır farklı gerekçelerle, burada bu unutulmuş yana ağırlık vermek gerekiyor. Zaten bu unutulmak istenen halka olmadığı takdirde kendi düşünsel evrimimi de açıklayamam.
Şunu belirteyim, bu gün geriye baktığımda, Devrimci Öğrenci Birliği gibi, anti emperyalizm vurgulu ve o zaman bile beni rahatsız eden milliyetçi vurgular taşıyan bir örgütün üyesi olarak, Kürt sorununu kavramamda, ya da Kürt sorunundaki sonraki tavırlarımda Deniz Gezmiş'in çok önemi olduğunu fark ediyorum. Yaşarken bunun farkında değildim. Şimdi geriye bakınca görüyorum. Ama onun kadar ilginç olan diğer nokta, Deniz'in bu etkisinin aslında, Kıvılcımlı'nın etkisi olduğudur. Kıvılcımlı Deniz aracılığıyla bir etkide bulunmuştur. Hem o dönemin öğrenci olaylarına, hem de bizzat bu satırların yazarının evrimine. Kıvılcımlı'nın bu bilinmeyen etkileri çok önemlidir ve ilerde yeri geldikçe bununla sık sık karşılaşılacaktır. Bu ayrı bir yazı gerektirecek bir konudur da.
Deniz'in bütün o dönemde İstanbul'daki öğrenci önderlerinden ve bizim DÖB çevresindekilerden en önemli farkı, onun Kürtlerle Kürt olarak ilişki kurmasıydı. Ve bunu politik bir mücadele içinde yapıyordu. Deniz, Kürtlerle Kürt olarak, ayrı bir özne olarak ittifak yapan İstanbul’daki ilk önderdir. Ve kanımca bu sadece mücadelenin baskısından ve gerekleri ile açıklanamaz. Deniz’de bu konuda, yaygın olandan çok daha farklı bir formasyon bulunuyordu.
Bu farklılık daha ilk İşgal Komitesi İcra Konseyi'nde bile görülebilir. Bir Kürt Milliyetçisi olan Kemal Bingöllü bu komitededir. Saldırılara karşı hep Kürtlerin silah gücü yardıma gelmiştir.
Önce şunu bilmekte fayda var. Devrimci Öğrenci Birliği olarak, İstanbul Üniversite’sine egemen olmamız, faşistlerle bir seri fiziksel kavgaları gerektirmiştir. Önce onlar üstündü, sonra denge sağlandı ve en sonunda kelimenin tam anlamıyla onları Bakırcılar Çarşısı'na döktük. Ancak bütün bunlarda, Kürtlerle ittifak yapılmıştır. Bu ittifakı örgütleyen ve oluşturan kişi de Deniz Gezmiş’ti.
İstanbul’da, sanırım Kürt tevkifatına dayanan bir Kürt Milliyetçisi çevre bulunuyordu. Bu çevrenin kimi öğrenciler ve yurtlarda, özellikle Diyarbakır yurdunda belli bir etkisi vardı. Bu çevre genellikle Süleymaniye camii civarındaki bazı kahveleri karargah olarak kullanıyordu. Deniz’in bunlarla sürekli bir ilişkisi ve diyalogu vardı. Bu diğer devrimcilerde bulunmayan bir özellikti.
Dikkat edilsin, henüz devrimci öğrencilerin çoğunun kafasında Kürt sorunu diye bir sorunun bile olmadığı bir dönemde Deniz onları ayrı bir özne olarak kabul edip, onlarla öyle ilişki kuruyordu.
Daha önce de belirtildiği gibi, devrimcilerin büyük çoğunluğu Kürt ve/veya Alevi idi. Ama devrimci harekette bu kimlikle yer almıyorlardı, sosyalist veya devrimci diyorlardı kendilerine. Ama çok küçük de olsa İstanbul’da sosyalizme sempati duysa da kendini Kürt olarak tanımlayan bir grup vardı, özellikle Diyarbakır yurdu çevresinde, Deniz, bunlarla ve bu kimlikleriyle ilişki kuruyordu. Bu o dönemde başkasında görülen bir özellik değildir İstanbul’da.
Peki nereden geliyordu Deniz’in bu özelliği. Kanımca Hikmet Kıvılcımlı’dan. Deniz TİP Üsküdar, ilçesinde çalışmış, Hikmet Kıvılcımlı’yla da bu dönemde tanışmış ve hatta Kıvılcımlı’yı TİP üyeliğine tavsiye etmişti. Kıvılcımlı ile bir çok kereler onun muayenehanesine gidip konuşmuştu. Bizlere sık sık “eski tüfeklerin” hikayelerini anlatırdı, muhtemelen çoğunluğunu Kıvılcımlı’dan duyduğu.
Kişisel kanım odur ki, Kürt sorunundaki bu hassasiyet, bu olağan dışı tavır başka türlü açıklanamaz. Yoksa Deniz de diğerlerinin çoğu gibi bir memur çocuğuydu ve hiç ulusal veya dinsel baskıyı yaşamamıştı. Onun bu farkının tek izahı Hikmet Kıvılcımlı ile olan ilişkisi olabilir. Kendi kişisel deneyimim de bunu kanıtlar niteliktedir. İlk kez gittiğim açık oturumlardan birinde Kürtlerin ayrı bir ulus olduğunu, beş on dakikalık bir konuşma içinde bize anlatan Kıvılcımlı’nın, kendisini önceden defalarca ziyaret eden, saatlerce onunla konuşan Deniz Gezmiş ve arkadaşlarına bu konudan uzun uzun söz etmemesi olanaksızdır.
Yani Deniz’in bu konudaki esnekliğinde ve hassasiyetinin ardında Kıvılcımlı vardı. Kıvılcımlı ise daha 1930’larda “İhtiyat Kuvvet Milliyet” isimli kitabı yazıp, Türk solunun anca 1970’lerde tartışıp çoğunluğunun hiç bir zaman kabul etmediği, Kürtlerin ayrı örgütlenmesi, Kürdistan’ın Sömürge olduğu gibi tezleri savunmuştu.
Dolayısıyla Kürtlerin ayrı bir ulus olduğu, onların ayrı bir özne olarak var oluşu gibi Türk solunun büyük bir bölümünün hala kabul etmediği görüşleri, farkına bile varmadan, bilinçsiz ve kendiliğinden bir şekilde, büyük bir iç hesaplaşma yaşamadan pratik içinde kabul edişimin ardında, Deniz dolayımıyla Kıvılcımlı olduğu kanısındayım.
Ancak bunu ancak bu gün bir var sayım olarak ileri sürebiliyorum, yoksa o dönemde böyle olduğunun farkında değildim Bu varsayım yanlış ise de sonuç değişmez, Deniz’in benim ulusal sorundaki evrimimde belirleyici bir etkisi olduğunu düşünüyorum, bunu da bu gün düşünüyorum, yaşarken, hatta ondan sonraki yıllarda farkında değildim. Bu farkına varışım ve bu konunun üzerine düşünmem, bundan bir kaç yıl önce, Deniz’in son sözleri vesilesiyle yazdığım bir yazıyla başladı.
Politik Kürtlerle ilişkimi, onlara ilişkin gözlemlerimi, ilk izlenimlerimi düşündüğümde, hep kafamda Deniz ile birlikte olduğum sahneler canlanıyor.
Bir kaç kere silah işleri için Diyarbakır yurduna gidişimiz; Bir kaç kez Süleymaniye’de Kürt milliyetçilerinin gittiği bir kahveye gitmemiz; FKF’deki bir toplantıda, karşı tarafın bize karşı Kürtleri kışkırtmak istemesi ve Deniz’in Biz Kürtlerin kendi kaderini tayin hakkını savunuyoruz diyerek, provakasyonu boşa çıkarması ve planı tersine döndürmesi, Kürt arkadaşlarla birlikte toplantıdan sonra toplu halde çıkışımız; Çınaraltı’nda Diyarbakır’dan gelmiş, terzi iki TİP’li ile Deniz’in konuşmaları. Bu Diyarbakırdan gelmiş kişilerden birinin Mehdi Zana olduğunu sanıyorum. Bu, Deniz'in farklılığının Kürtlerce de bilindiğini, bunun farkında olduklarını da gösterir. O zaman devrimci çevreler dışında pek tanınmayan Denizle görüşmek istemeleri ve görüşmeleri anlamlıdır. Belli belirsiz hatırladığım bütün bu sahnelerde Deniz var. Bunlar aynı zamanda o dönemden Kürtlere ilişkin olarak hatırladığım tek sahneler.” (http://www.comlink.de/demir/biyograf/kurtsor/kurtsor03.htm )
Burada okuyucuya tekrar şunu belirtelim. Kendi tezimiz olan, Deniz Gezmiş’in o dönemdeki öğrenci liderleri arasında, diğerlerinden farklı olarak “Kürt Sorunu”nda en ileri anlayışa sahip olan önder olduğuna ilişkin önermenin kanıtlarını yine kendi anlattıklarımız oluşturuyor. Bunun nedeni de, yine yukarıda açıklandığı gibi, bu tarihi yaşayanların, bu günkü konumları açısından gerçeği unutturmak ve tahrif etmek zorunda olmalarıdır. Biz olayların canlı şahitlerinden biri olarak, olgulara ilişkin karşı iddialarda bulunanlar çıkarsa bunlarla her şekilde yüzleşmeye de hazırız.
Bu uzun alıntıyla anlatılmak istenen, Deniz Gezmiş’in “Kürt Sorunu”nda bütün diğer sol öğrenci hareketi önderlerinden farklı bir tavrı olduğudur. Bu bir olgudur.
Bu olgunun diğer bir kanıtı da, Deniz Gezmiş’in son sözleridir.
(Burada bu derleminin başındaki yazılar aktarılıyor ve sonra şöyle devam ediliyor.)
İstanbul’daki öğrencilerin lideri Deniz Gezmiş’in Kürt sorunundaki tavrı, diğer Dev-Genç ve DÖB’lülerden ve THKO’lulardan farklıdır. Bu onun son sözlerinde de, İstanbul Üniversite’sindeki öğrenci lideri olarak hareketlerinde de görülür.(Bu fark bu gün için yaşayanlarca gizlenmektedir, bu nedenle bu farkın kanıtları olarak genellikle kendi anlattıklarımızı kullanmak zorunda kalıyoruz.)
O halde şu soru geliyor ortaya: Deniz Gezmiş’in bu farkı nereden gelmektedir? Ne sülalesinin Kürdistan’daki kökleri, ne ailesinin sınıfsal durumu, ne de o sıralar etkisinde bulunduğu sol akımlar ve örgütlenmeler bunu açıklayabilir.
Ailesi tipik şehirli küçük burjuva memur aydın bir ailedir. Oradan gelen sadece Kemalist ve milliyetçi etkilenmelerdir. O sıralar yükselen MDD hareketi, bütünüyle anti emperyalizm vurgulu bir harekettir. Kemalist küçük burjuva çevreleriyle yakın ilişki içindedir. Daha önce de TMTF olaylarında yine benzer çevrelerin etkisi vardır Deniz Gezmiş üzerinde. Deniz Gezmiş’in önderi olduğu Devrimci Öğrenci Birliği’nin bu anti emperyalizm ve milliyetçilik vurgulu tavrının bu gün o hareketten yaşayanları getirdiği yer ortadadır. Bunlar Kürt hareketinin en büyük düşmanı olan çevrelerdir ve Batı Çalışma Grubu’yla birlikte çalışmaktadırlar. Bu tavır gökten zembille inmemiştir. Bu tavır öylesine uzaktır ki, Deniz’in tavrına, kendilerini onun devamcısı gibi göstermek için, son sözlerini bile tahrif etmek zorunda kalmaktadırlar.
Peki, nasıl olmaktadır da Deniz’de adeta bir mutasyon ortaya çıkmaktadır ne sınıfsal konumu, ne ilişkide bulunduğu çevreler bakımından bir ayrım olmayan diğer devrimci ve sosyalist DÖB’lü, Dev-Genç’li ya da THKO’lu arkadaşlarıyla.
Bu farkın bir tek açıklaması bulunmaktadır: Dr. Hikmet Kıvılcımlı’nın etkisi.
Bu satırların yazarı bu etkinin canlı şahididir. Kıvılcımlı ile Deniz Gezmiş ilişkisinden bir çok yerde söz edilir. Ancak bu ilişkinin Deniz üzerindeki etkileri hiç inceleme konusu yapılmamıştır. Halbuki Deniz’in bir Marksist olarak şekillenmesinde ve eğitiminde bu etkiler belirleyicidir.
Bilindiği gibi Deniz Gezmiş, Üsküdarlıdır. Aynı dönemde Kıvılcımlı da orada yaşamaktadır. Deniz Gezmiş birçok kereler Kıvılcımlı ile görüşmeye gitmiştir. Hatta Kıvılcımlı’yı üye olarak TİP’e önermiş ve bu yüzden de TİP üyeliğinden olmuştur. Bu ilişkinin nasıl kurulduğunu, Erim Süerkan, ki kendisi de aynı zamanda DÖB üyesiydi, şöyle anlatıyor:
“Hikmet kıvılcımlı ile tanışmamız şöyle oldu. 1965 yılındaydı. Nurettin bir gün Sahaflar’dan kitap alırken Hikmet Kıvılcımlı’nın “Tarih Devrim Sosyalizm” adlı kitabına rastlıyor. Bakıyor bir Türk sosyalistinin kitabı. Çeviri değil. Özgün bir eser. İlgisini çekiyor ve kitabı alıyor. Okuyup bakmamız için bize de getirdi. Bizim de ilgimizi çekti. Kitabın arka kapağında kitabı yazanın adresi var. Ayrıca kitap hakkında eleştirileriniz varsa yazın, gelin görüşelim diye bir de not var. Biz de Nurettin, Deniz ve ben kalktık Cağaloğlu’nda bulunan adrese gittik. Kendimizi tanıttık. İşte böyle böyle dedik. Kitabınızı okuduk ilgimizi çekti. Neyse sohbetimizde kendisinden bahsetti. Bu arada bizim Üsküdar’da oturduğumuzu öğrenince kendisinin de Salacak’ta oturduğunu söyledi. Böylece Hikmet Kıvılcımlı ile diyalogumuz kurulmuş oldu.” (Turan Feyizoğlu, Deniz Bir İsyancının İzleri, s.46)
Şimdi, henüz yeni şekillenmeye başlayan bir lise öğrencisi, birden bire dünyanın en çaplı Marksistlerinden, Türkiye sosyalist hareketinin en güçlü teorisyenlerinden ve eylem adamlarından biriyle karşılaşıyor. Biri henüz ilk politik tecrübelerini edinen bir genç, diğeri yıllarını hapislerde geçirmiş bir savaşçı. Bu karşılaşmanın genç üzerinde nasıl bir etki yaratacağı tahmin edilebilir.
Ayrıca bu ilişki öyle bir kere karşılaşmayla da bitmiş değil. Birçok kereler görüşülüyor. Hatta Deniz Kıvılcımlı’yı TİP üyeliğine öneriyor. Kıvılcımlı gibi eski bir savaşçının, bu genç ve sosyalizme ilgi duyan insanlara bilgi ve tecrübelerini aktarmak için, onu yakından tanıyanların çok iyi bileceği gibi, nasıl bir çaba içinde olacağı tahmin edilebilir. Ve bu anlatılanların önemli bir kısmının da Kürt sorunu olacağı çok açıktır. Bunu bizzat bizim yaşadığımız ve başka bir vesileyle anlattığımız başımızdan geçen bir olay gösteriyor.
Bu olayı şöyle anlatmıştık o yazıda:
“Kürt'lerin ayrı bir ulus olduklarını, garip bir rastlantı sonucu ve daha hiç Kürt tanımadan, ilk kez Dr. Hikmet Kıvılcımlı'dan duydum.
Balıkesir'den sonra Karşıyaka Erkek Lisesi'nde dönemi bitirmiş, fabrikalarda işçilik yaparak bir yıl bekledikten sonra, yine sosyalizmle ilgili olduğunu düşündüğümden, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Gece bölümüne kaydolmuş; iş arayarak ve diğer zamanlarda da Beyazıt civarında kahvelerde pinekleyerek üniversitelerin açılmasını bekliyordum. O yıllarda, Aksaray'daki Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS) lokalinin altındaki Konferans salonunda, sık sık sosyalistlerin tertiplediği ve katıldığı konferanslar, açık oturumlar olurdu. Biz de taşradan gelmiş sosyalistler olarak bunların hiç birini kaçırmaz, her duyduğumuzu, her gördüğümüzü büyük bir açlıkla sünger gibi içimize çekerdik. Yapacak işimiz olmadığından; ve eski taşra sinemalarında çocukluğumuzda sinemaya çok erkenden gidip beklemenin alışkanlığıyla, bir iki saat öncesinden toplantının yapılacağı salona gider ve beklerdik.
Yine böyle bir açık oturuma, toplantı başlamadan epey önce, daha salonda kimse yokken bir arkadaşımla birlikte gidip oturmuş, şakalaşarak, herhalde sosyalizmden konuşarak vakit geçiriyorduk. Tek tük bizim gibi erkenciler düşüyor ve birbirlerinden aralıklı olarak salonun farklı yerlerine oturuyorlardı. Bu arada yaşlı ama oldukça dinç görünüşlü bir adam geldi tam arkamıza oturdu. Bir süre sonra, çok saygılı bir dille bizim konuşmamıza katılmaya başladı, daha sonra da bize Türkiye'nin toplumsal yapısı üzerine anlatmaya başladı; tam ne anlattıklarını hatırlayamıyorum ama konuşmasının bir yerinde Kürtlerden ayrı ve ezilen bir ulus olarak söz etmesi dikkatimi çekmiş ve ona "Kürtler başka bir ulus mu?" diye sormuştum. O da öyle olduklarını söylemişti. Gerçi buna özel bir önem de vermemiştim ama ilk kez böyle bir şey duyuyordum. Daha sonra bu yaşlı adam kalkıp gitmiş biz de kendi konuşmamıza, devam etmiştik. O yaşlı adamın kim olduğu hakkında hiç bir fikrimiz yoktu.
Bir süre sonra, o bizimle konuşan yaşlı adamı konuşmacılar arasında görünce şaşırdık ve bundan gizli bir gurur bile duyduk. Daha sonra da, konuşmacılar tanıtılırken bu yaşlı adamın Dr. Hikmet Kıvılcımlı olduğunu öğrenecektik. Konuşmacılar tanıtılırken, dinleyiciler sırayla onları alkışlıyordu, sadece Dr. Hikmet Kıvılcımlı da herkesle birlikte alkışlamaya başlamıştı. Bu benim çok garibime gitmiş ve yanımdaki arkadaşa, adam amma da kendini beğenmiş, kendi kendini alkışlıyor demiştim. Arkadaşım da, bunun bir Komünist adeti olduğunu, onun tam komünist gibi davrandığını söylemişti. Bunun üzerine cahilliğimden bir kere daha utandığımı ve o yaşlı insanın dediklerini daha dikkatli dinlediğimi hatırlıyorum.”
Bir açık oturum öncesinde, kısa bir zaman içinde bizlere bile Kürt’lerin ayrı bir ulus olduğundan, Kürdistan’ın sömürge olduğundan bahseden Kıvılcımlı’nın, defalarca görüştüğü Deniz Gezmiş’e bahsetmemesi düşünülemez. Açıktır ki, Deniz Gezmiş’te bütün diğer bulunduğu örgüt ve arkadaşlarından farklı olarak bu mutasyona yol açan Hikmet Kıvılcımlı’dır. Deniz’in farklı tavrının ve tutumunun, idam edilmeden önceki son sözlerinin başka bir açıklaması olanaklı değildir.
O halde tekrar özetleyelim.
Deniz Gezmiş’in Kürtler Karşısındaki tavrı, bütün çağdaşlarından farklıdır. Onları bir özne olarak görür ve öyle ilişki kurar; son sözlerinde olduğu gibi, Kürt sorununu Türkiye’de devrimin temeli olarak koyar.
Bu farkın nedeni Dr. Hikmet kıvılcımlı’yı tanımış ve ondan etkilenmiş olmasıdır.
Şimdi eğer bu fark Kürt hareketinin şekillenmesinde bir etkide bulunmuşsa, bu dolaylı olarak Kıvılcımlı’nın bir etkisidir, Deniz Gezmiş üzerinden.
Bu satırların yazarı, bizzat 12 Mart döneminde, Deniz’in son sözlerinin bulunduğu daktiloyla dağıtılan metinlerin Kürt öğrencilerde nasıl bir coşku yarattığının ve sosyalist Kürtlerin konumunu nasıl güçlendirdiğinin birçok kereler şahidi olmuştur.
Eğer Deniz Gezmiş, ölürken Türk ve Kürt halklarının kardeşliğinden söz etmese, Kürt ulusal hareketi içinde o ilk şekilleniş yıllarında sosyalizme olan sempati gelişemez, birçok Türk devrimcisi de Kürt sorununun önemini kavrayamazdı, yani Kürt hareketinin içinde Türkler de yer almazdı. Bu gün o hareketin, Türk solunun bütün şoven yaklaşımlarına, Türklerin şovenizmi karşısında Kürtlerin kırgın ve kızgınlığına rağmen zerrece Türk düşmanı olmayan tavrı odaya çıkamaz ve varlığını sürdüremezdi.
Türk sosyalistlerinin Kürt sorununda gösterdikleri en küçük bir hassasiyetin bile Kürt sosyalistlerinde nasıl bir coşku ve umut yarattığının örneğin olarak, Öcalan’ın şu söyleri alınabilir:
“Musa Anter ve Hikmet Kıvılcımlı gibi şahsiyetleri İstanbul’da tanıdım. Musa Anter DDKO’nun ruhu gibiydi. Tecrübelerini aktarıyordu. “Oyuna gelmeyin” diyordu. Hikmet Kıvılcımlı’dan bizzat “Mezopotamya’nın çocukları, mücadelenizde başarılar dilerim” sözünü duymuştum. Fakat bende en köklü tercihe yol açan yılın son günlerinde, illegaliteye çekilmesine çok az kala, Mahir Çayan’ın İTÜ’de kürsüye tek başına çıkıp (eleştirdiklerim çoğunlukta olmasına rağmen), gür ve oldukça inanç, kararlılık ve bilinç arz eden sesiyle “Revizyonizm bir gerçektir, karşı çıkılmalıdır. Kürt sorunu örtbas edilemez, kabul edilmelidir. Oportünizm tavırlarında ısrar ederse, bağlar kesilmelidir” anlamındaki konuşması, sol sempatizanlığımı derinleştiriyordu.”
Burada Öcalan açık olarak, Mahir Çayan’ın Kürt sorunundan söz etmesinin sol sempatizanlığını derinleştirdiğinden söz etmektedir.
Öcalan, Avrupa İnsan Hakları mahkemesine sunduğu savunmada da şunları yazıyor:
“1970’ler Ankara’sında devrimci gençliğin sesi gür ve korkusuzdu. Tuzaklı bir sahada korkusuzluk olduğu hissediliyordu. Ama onlar senin soy varlığına sahip çıkacak kadar cesur ve özverili idiyseler ve eğer sende sınırlı bir onur duygusu varsa, bu gençleri takip etmekten geri duramazdım. Mahir Çayan’ların Kızıldere’de şahadeti ve Deniz Gezmiş’lerin idamları, biz namuslu sempatizanlara anılarını takip etme görevi vermişti. Artık okul bir bahaneydi. Halk adına hareket edeceğim kesindi. Ama en başta idam sehpasında bile adı haykırılmış benim halkım, Kürt halkı nasıl bir halktı? (altını biz çizdik) Bunun bilinmesi gerekiyordu. Ulusal soruna böyle başladım.”
Burada bir Türk sosyalistinin İdam sehpasında Kürtlerin adını haykırışının yarattığı etki bizzat Kürt Ulusal hareketinin önderinin kaleminden ifade edilmektedir.
Eğer bu örnekler olmasa, solun ne Öcalan için ikna ediciliği ve çekiciliği olurdu ne de Kürtlerin hayal kırıklıklarının baskısı karşısında direnme gücü. Deniz’in tavrının ve son sözlerinin de Sadece Öcalan için değil, binlerce Kürt devrimci için benzer bir etkide bulunduğu görmezden gelinemez.
Türk solunun şovenliğiyle çelişki içindeki bu ayrıksı örnekler incelendiğinde, bizzat kendisi de bir ayrıksı örnek olan Kıvılcımlı’nın etkileriyle karşılaşılır genellikle. Bu ayrıksı örnekler, bu istisnalar olmasa, Kürt Hareketinin yazının başında değinilen, egemen ulustan kişileri de içeren istisnai durumu gelişemezdi.
Burada Kıvılcımlı’nın ilk ve en belirsiz, kişisel ilişki üzerinden dolaylı bir etkisini ele aldık. Ama Kıvılcımlı’nın bu dönemdeki diğer bir dolaylı etki kanalı da Mahir Çayan’dır. Bu da tıpkı Deniz üzerindeki etki gibi unutulmuş bir etkidir. Onu da diğer yazıda ele alalım. (23 Kasım 2001 Cuma - Demir Küçükaydın)
