Cumhurbaşkanlığından çarpıcı deprem raporu: Halka kıyamet, sermayeye cennet

Hükümet, patronlara deprem bahanesiyle teşvik üstüne teşvik yağdırdı. Deprem bölgesinde fabrikalar sadece 4 ayda ayağa kalktı. Patronların şimdi temel amacı bölgedeki ‘emek’ ihtiyacını gidermek... Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı Kahramanmaraş ve Hatay depremleri yeniden imar ve gelişim raporu, deprem bölgesinde sermayenin devlet eliyle emeği nasıl ezdiğini ortaya koydu.

Cumhurbaşkanlığı tarafından yayımlanan rapor depremin ardından yaşanan yıkım ve deprem bölgesindeki mevcut duruma ilişkin verileri içerdi. Rapor çarpıcı gerçeklere yeniden işaret etti. Bölgede sanayi üretimi 4 ay içinde normale döndü. Ancak hayatını kaybeden, sakatlanan, göç eden ya da inşaat sektörüne kayan işçilerin yeri doldurulamadı. Hükümet, patronlara teşvik üstüne teşvik yağdırırken, patronların temel amacı bölgedeki ‘emek’ ihtiyacını gidermek.

Henüz deprem bölgesinde yaşam normalden oldukça uzak. Hükümetin önümüzdeki yıllara ilişkin projeksiyonu ise kâr odaklı oldu.

Raporda sermayenin ihtiyacına yönelik atılan adımlar şöyle özetlendi: “Bölgenin ekonomik olarak yeniden ayağa kaldırılması kapsamında, imalat sanayisi öncelikli olmak üzere bölgedeki iktisadi faaliyetlerin iyileştirilmesi, sanayi, hizmetler ve tarım sektörünün ihtiyaç duyduğu emek talebinin karşılanması ve bölgedeki tarım üretiminin sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla adımlar atılmıştır. Bu kapsamda, sanayi sitelerinin ve sanayi bölgelerinin altyapı yatırımlarına başlanmış, bölgede faaliyet gösteren işletmeler için borç ertelemesi, yatırım destek paketleri verilmesi gibi tedbirler alındı.”

ÇADIR KENTLER DURURKEN SANAYİ AYAĞA KALKTI

Depremin ardından aylarca depremzedeler çadırda kalmaya devam etti. Depremin birinci yılında hâlâ temiz suya ulaşım pek çok bölgede oldukça zor iken bölgede sanayi kısa sürede devlet teşvikleriyle ayağa kalktı. Raporda yer alan bilgilere göre 2023 yılı mart ayında deprem etkisiyle beraber yüzde 73.5 seviyesine gerileyen imalat nisan ayı itibarıyla deprem öncesi seviyesinin üzerine çıktı.

Deprem bölgesinde imalat sanayisi kapasite kullanım oranı 2023’ün haziran ayında deprem öncesi seviyelere ulaştı. Yine sanayideki elektrik tüketimi incelendiğinde şubat 2023’te devasa düşüş yaşanırken ekim 2023’te sanayinin elektrik tüketimi ekim 2022’ye göre yüzde 4 arttı. Yine sanayideki doğal gaz tüketiminde şubat 2023’te bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 45 azalma görüldü. Sanayinin ekim 2023’teki elektrik tüketimi bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 17 arttı.

HALKIN DEĞİL PATRONUN BORCU SİLİNDİ

Ayrıca depremzedelere yapılan cüzi kira yardımları, hane başı 10 bin TL olarak duyurulan yardımlar AFAD’a yapılan yurttaş bağışlarından karşılanırken 47 işletmenin KOSGEB’e olan 11.2 milyon TL’lik borcu silindi.

Deprem bölgesinde yatırımlar için düzenlenen yatırım teşvik belgelerinin süresi herhangi bir talep alınmaksızın üç yıl uzatıldı. Şubat-aralık 2023 döneminde deprem bölgesinde imalat sanayisi yatırımlarına ilişkin 61 bin 178 istihdam yaratılacağı iddiasıyla 155.1 milyar TL sabit yatırım tutarı olan toplam 1563 teşvik belgesi düzenlendi.

Konaklama tesislerine ilişkin ise 608 ilave istihdam yaratacağı iddia edilen, sabit yatırım tutarı 2.9 milyar TL olan 22 teşvik belgesi düzenlendi.

İŞÇİNİN CAN GÜVENLİĞİ ORTADAN KALKTI

Patronların iş kazası ve meslek hastalıklarını bildirme zorunluluğu ise ortadan kaldırıldı. Patronların SGK’ye yapması gereken bildirimlerin ise 15 Mayıs 2024’e kadar ertelenmesine ve idari para cezası uygulanmamasına göz yumuldu.

Patronlara sağlanan bir başka avantaj ise işbaşı eğitim programlarında istihdam programından yararlanan işverenlerin en az yüzde 50 istihdam taahhüdü verme zorunluluğu ertelendi. İşbaşı eğitim programlarında işverenin sosyal haklardan yoksun biçimde işçi çalıştırıp ardından istihdam etmemesinin önü açıldı.

MİLYARLARCA KAYNAK PATRONLARA

Bölgedeki sermayenin güçlendirilmesi için ise iki farklı destek programı uygulamaya konuldu. KOBİ’lerin istihdam ettikleri personel giderleri ve faaliyet konularıyla ilgili alacakları ham madde, malzeme, teçhizat, donanım gibi giderlerinin karşılanması amacıyla “afet dönemi işletme desteği” yürürlüğe girdi.

Afet dönemi işletme desteği ile bin 356 işletmeye 99.8 milyon TL, afet dönemi yaşam alanı desteği ile 68 işletmeye 9 milyon TL, 39 bin 680 işletmeye 12.8 milyar TL kaynak aktarıldı. Deprem sonrası altı bankanın katılımıyla 2023 “deprem acil destek kredisi programı” yürürlüğe girdi, 7 bin 338 işletmeye 2.5 milyar TL kredi kullandırıldı.

EMEKÇİLERİN CEBİNDEN SERMAYEYE

Depremzedelerin temel ihtiyaçlarının karşılanması bağışlarla yurttaşların üstüne yıkılırken sermayenin desteklenmesi için verilen tüm bu teşvikler de her geçen gün daha fazla “tabana yayılan” vergilerle, yurttaşların cebinden sağlandı.

Rapora göre, istisna ve indirim tutarlarına getirilen ek vergiyle 73.5 milyar TL, sürücü belgesi harçlarındaki yüzde 50 oranında zamla ve yolcu beraberinde getirilen telefon kullanım izin harcının 6 bin 91 TL’den 20 bin TL’ye yükseltilmesiyle 10 milyar TL, KDV oranlarının artırılmasıyla 92 milyar TL, ek motorlu taşıtlar vergisi ile 30.1 milyar TL, kurumlar vergisinin yüzde 20’den yüzde 25’e çıkarılmasıyla 80 milyar TL, akaryakıt ürünlerinde yapılan zamla 85 milyar TL ek vergi geliri elde edildi. Böylece bağışlar dışında, ek vergilerle 370.6 milyar TL gelir elde edildi ve bu gelirin çok büyük bir kısmı teşviklere ayrıldı.

Akaryakıt ürünlerinden litre başına alınan maktu ÖTV tutarları LPG’de 4 TL, benzin ve motorinde ise 5 TL tutarında artırıldı.

YURT DIŞINDAN SANAYİYE FON

Aynı zamanda Türkiye deprem süresince yurt dışından çeşitli fon, bağış ve krediler aldı. Bunların büyük çoğunluğu yine deprem bölgesindeki insani ihtiyaçları karşılamak için değil, bölge sanayisinin ‘kalkınması’ için kullanıldı. Bunların bir kısmı şöyle: Asya Altyapı Yatırım Bankasından Türkiye İhracat Kredi Bankasına 100 milyon dolar, İslam Kalkınma Bankasından Türkiye Kalkınma ve Yatırım Bankası ve Türkiye Sınai Kalkınma Bankasına (TSKB) 100’er milyon dolar, Japon Uluslararası İşbirliği Ajansından KOSGEB’e 138.4 milyon dolar ve Japon Uluslararası İşbirliği Bankasından TSKB’ye 200 milyon dolar. Yeni imzalanan anlaşmayla ise Avrupa Birliği Dayanışma Fonundan da 400 milyon avro kaynak sağlanacak, bu fonun bölgede yürütülen ‘acil nitelikli işler kapsamında yapılan harcamalara’ kullanılması öngörülüyor.

‘ÇÖZÜM’ İŞ CİNAYETLERİNİ GÖRMEZDEN GELMEK VE UCUZ İŞ GÜCÜ

Raporda sıkça şikayet edilen durumlardan bir tanesi de bölgedeki ‘ekonomik kalkınma’ için gerekli iş gücünün kaybı. Nitelikli iş gücünün göç ettiği veya inşaat sektörüne kaydığı gibi tespitler yapılırken bu durumu “Telafi etmek” için aranan yollardan biri ucuz göçmen emeğine yönelmek oldu. İŞKUR ve Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) iş birliği ile geçici koruma sağlanan Suriyeliler ile uluslararası koruma statüsü sahibi göçmenlerin ‘iş gücü piyasasına erişimlerinin’ desteklenmesi amacıyla sosyal dayanıklılık programı (SODAP) deprem illerinde uygulamalı eğitim programları düzenlendi ve 767 kişi katılım sağladı.

İşletmelerin borcu silinirken deprem bölgesinde doğal gaz, elektrik vs. borcu olan yurttaşların borcu 2023 mayıs ayı sonuna ertelendi. Bu esnada düzenlenen yatırım teşvik belgeleri kapsamında sağlanacak olan faiz veya kâr payı desteği ödemelerinde aranan koşullar sermaye için ise mart 2025’e kadar esnetildi.

TESLİM EDİLEN KONUT YOK, VAATLER YALAN OLUYOR

Uluslararası fonlar, ek vergilerle elde edilen gelir ve merkezi bütçeden önemli bir pay sermayeyi güçlendirmek adına can havliyle seferber edilmişken depremden bir sene sonra kalıcı konutlara geçirilen bir depremzede bile olmadı. Cumhurbaşkanı Erdoğan önce bir senede kalıcı konutları tamamlayacaklarını söylemiş, “Amacımız 1 yıl içinde, yıkılan her binanın yerine güvenle, huzurla oturulabilecek konutları teslim etmeye başlamaktır. 1 yıl içinde inşallah biz bu konutları tamamlayacak ve sahiplerine teslim edeceğiz” demişti. Bir süre sonra bu vaat bir senede 319 bin konut ve köy evi teslim etmeye dönüştü. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki ise iki ay içerisinde 75 bin konutun teslim edileceğini ifade etti. Gittikçe küçülen bu vaatlerin yanında tamamlandığı söylenen ve kura çekimi yapılan konut sayısı ise 45 bin ancak henüz bu konutlara yerleşen yurttaş yok.

‘ÜCRETSİZ’ İŞÇİ ÇALIŞTIRMANIN FORMÜLÜNÜ HÜKÜMET BULDU

İktidar “Deprem bölgesinde yaşanan olumsuz etkileri en aza indirmek ve iş gücü piyasasını canlandırmak” iddiasıyla İŞKUR aracılığıyla “istihdama dönüş programı” başlattı. Adıyaman, Hatay, Maraş, Malatya ve Antep’in İslahiye ve Nurdağı ilçelerindeki patronlar için işbaşı eğitim programlarında istihdam edilmesi gereken katılımcı sayısı taahhüdünü yüzde 70’ten yüzde 60’a, istihdam yükümlülüğünü 3 kattan 2 kata düşürecek programa göre mesleki eğitim kursu ve işbaşı eğitim programı katılımcılarına günlük 850 lira 10 kuruş ödenecek. Ücretlerin işsizlik fonundan karşılanacağı bu programla patronların bedava işçi çalıştırmasının önü açıldı. (NİSA SUDE DEMİREL - EVRENSEL)