ABD ve İsveç'teki yolsuzlukla mücadele makamları, bir ABD şirketinin İsveç şubesinin, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın oğlunun Türkiye'de hakim bir pazar konumu elde etmesine yardım etmesi halinde on milyonlarca dolar rüşvet ödemeyi taahhüt ettiği iddia edilen bir dosyasını inceliyorlar.
Önerilen plan, Reuters ve konuya aşina bir kişi tarafından görülen iletişim ve iş belgelerinde detaylandırılmıştır. Reuters bu planı ve bunun sonucunda ortaya çıkan ön araştırmaları ilk kez bildiriyor.
Bir kişi tarafından yetkililere iletilen ve Reuters tarafından incelenen şikayete göre herhangi bir komisyon ödenmedi. Aslında, konuyu bilen iki kişiye ve Reuters tarafından görülen şirket iletişimlerine göre, İsveç şirketi Dignita Systems AB geçen yıl aniden projeden vazgeçti.
Dignita'nın ABD'li sahibi, Reuters'e, Türkiye'de "potansiyel olarak endişe verici davranış" öğrendiğini ve olaya karışan birkaç kişinin işine son verildiğini söyleyerek projenin iptal edildiğini doğruladı.
Şikayete göre şirketin planı, Cumhurbaşkanı Erdoğan yönetiminin Dignita'nın ürününün satışlarını artıracak düzenlemeleri geçirmesiydi.
Şikayete göre Dignita, ürünlerini satan 10 yıllık ticari münhasırlık karşılığında bir paravan şirket aracılığıyla Bilal Erdoğan'ın yönetim kurulu üyesi olduğu iki kuruma on milyonlarca dolar lobicilik ücreti ödeyeceğini taahhüt ediyor.
Çabalar Eylül ayında suya düşmüş olsa da, bir yatırımcının Bilal Erdoğan'ı 28 Mayıs'ta beş yıllık yeni bir görev süresi kazanan Cumhurbaşkanı Erdoğan'a erişim sağlamak için nasıl kilit bir kişi olarak gördüğüne dair nadir bir fikir veriyor.
Dignita'nın CEO'su Anders Eriksson, Reuters'e iddia edilen planı tartışamayacağını çünkü şirketten ayrılmak üzere olduğunu ve bir gizlilik sözleşmesine bağlı olduğunu söyledi.
Bilal Erdoğan, bir avukat aracılığıyla Dignita ile işbirliği yaptığı iddialarının "tamamen asılsız" olduğunu söyledi. Avukat, bunun bir "yalan ağı" olduğunu ekledi. Türkiye cumhurbaşkanlığının iletişim müdürlüğünden üst düzey bir yetkili yorum yapmaktan kaçındı.
Reuters, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve oğlu Bilal'in Dignita'nın iddia edilen rüşvet planından haberdar olup olmadıklarını veya bu plana dahil olup olmadıklarını henüz doğrulayamadı.
ABD'li ve İsveçli yolsuzlukla mücadele uzmanları, her iki ülkede de komisyon ödeme taahhüdünün belirli koşullar altında suç teşkil edebileceğini söyledi. Washington'daki rüşvet karşıtı gözlemci kuruluşu Transparency International U.S.'nin avukatı Scott Greytak, Amerika Birleşik Devletleri'nde Yabancı Yolsuzluk Uygulamaları Yasası'nın (FCPA) ihlalinin, para el değiştirmese bile tespit edilebileceğini söyleyerek; "Ancak bir anlaşma olduğunu ve o paranın gitmesi için bir yer sağlamak üzere bir banka hesabı açmak gibi bir tür aleni eylem olduğunu göstermeniz gerekir." dedi.
ABD, Dignita'nın Türkiye'deki eylemlerini FCPA kapsamında soruşturma yetkisine sahip olabilir çünkü İsveçli şirketin sahibi, dünyanın en büyük varlık yöneticilerinden biri olan Apollo Global Management'a ait Teksas merkezli bir şirket olan 1A Smart Start LLC'dir.
Apollo, iddia edilen rolüyle ilgili soruları, Türkiye'de hiçbir zaman ürün satmadığını veya herhangi bir gelir elde etmediğini söyleyen Smart Start'a yönlendirdi.
Şirket, Reuters'e yaptığı açıklamada, "Türkiye'de gelecekteki iş fırsatlarıyla ilgili potansiyel olarak endişe verici davranışları öğrendiğimizde, derhal araştırdık ve ilgili tek çalışanı ve üçüncü taraf danışmanları feshetmek de dahil olmak üzere düzeltici önlemler aldık." Sonuç olarak, Türkiye'de iş yapma konusunda ilerleme kaydedemedik."
Türk kurumsal kayıtlarına göre Smart Start'ın Türkiye'de kayıtlı bir iştiraki bulunmaktadır.
İsveç'in Dignita'nın Türkiye çabalarına ilişkin ön soruşturma başlattığı haberi, Ankara ile Stockholm arasındaki ikili ilişkilerde hassas bir anda geldi. Türkiye, İskandinav ülkesini sözde teröristlere sığınak sağlamakla suçlayarak İsveç'in Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'ne (NATO) katılmasını engelledi, İsveç makamları bu suçlamayı reddetti.
İKİ YÖNLÜ STRATEJİ
Cumhurbaşkanı Erdoğan için hazırlanan sekiz slayttan oluşan bir sunuma göre, İsveçli şirketin planı, Türk makamlarını alkol ölçer ve kontak kilidi kullanımını belirli sürücü ve araç kategorileri için zorunlu hale getirmeye ikna etmeye ve ardından tedarikleri için 10 yıllık münhasırlık elde etmeye dayanıyordu. 2022 yazında ve Reuters tarafından görüldü.
Haziran 2022 mesajının bir kopyasını içeren iş belgelerine göre, Dignita, dört yıllık sinir bozucu çabaların ardından Türk liderine planını özetleyen bir mektup gönderebildi.
Konuya aşina olan bir kişiye göre bu fırsat, Dignita'nın bir temsilcisinin geçen yıl Şubat ayında iki yönlü bir stratejiyi gözden geçirmek üzere Bilal Erdoğan ile İstanbul'da yaptığı görüşmeden yaklaşık dört ay sonra ortaya çıktı.
Reuters tarafından görülen 11 sayfalık bir "pazarlama keşif anlaşmasında" ayrıntılı olarak açıklanan stratejinin ilk bölümü kapsamında, Smart Start'ın Türkiye'deki bir iştiraki, özenle seçilmiş bir kişi tarafından kontrol edilen İstanbul merkezli bir paravan şirkete İsveç ve ABD firmaları tarafından düzenli danışmanlık ücretleri ödemeyi taahhüt etti.
Paravan şirkete ödenecek danışmanlık ücretleri, Dignita'nın kitleriyle donatılmış araç sayısına bağlı olarak cihaz başına ve aylık 50 sent ile 3 dolar arasında değişiyordu. Bu temelde ve öngörülen 10 yıllık münhasırlık süresi boyunca, paravan şirkete aktarılan toplam ücret, 500.000 araç için 54 milyon $ ve iki milyon için kartopu, Mart 2022 tarihli anlaşma ve Dignita yazışmaları için 384 milyon $ olacak.
Stratejinin, konuya yakın kaynaklara göre sadece sözlü olarak tartışılan ikinci bölümünde, paravan şirketin Bilal Erdoğan'ın yönetim kurulu üyesi olduğu iki kuruma, İbn Haldun Üniversitesi'ne ve TÜGVA'ya yüklü miktarda bağış yapması çağrısında bulunuldu.
İbn Haldun Üniversitesi, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın İstanbul Belediye Başkanı olduğu 1990'larda kurulmasına yardım ettiği bir yardım kuruluşu olan Turgev tarafından kuruldu. Tugva ise kar amacı gütmeyen bir kuruluş olarak kayıtlı ve sosyal yardım projeleri için bağış toplama yetkisine sahip. İki düzineden fazla Türk şehrinde öğrenci yurdu işletmektedir.
İki vakıf, muhalefet liderlerinin Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın seçmenlerine bakmak için kullandığı ülke çapında bir himaye sistemi olarak tanımladığı sistemin temelini oluşturan büyük sosyal yardım operasyonlarına doğru genişledi.
Türkiye cumhurbaşkanlığının iletişim müdürlüğünden üst düzey yetkili, siyasi muhalifler tarafından dile getirilen himaye suçlamaları hakkında yorum yapmaktan kaçındı. TÜRGEV'in bir sözcüsü, vakfın Dignita ile hiçbir ilişkisi olmadığını söyleyerek, hayır kurumunun dahil olduğu düzensiz faaliyetler hakkındaki iddiaların asılsız olduğunu da sözlerine ekledi. Sözcü, "Faaliyetlerimizin şeffaflığını sağlamak için idari ve mali süreçlerimiz düzenli olarak bağımsız denetçiler tarafından değerlendiriliyor" dedi. İbn Haldun Üniversitesi ve TTÜGVA'daki yöneticiler, yorum isteyen mesajlara yanıt vermedi.
Bilal Erdoğan nadiren toplum içine çıkıyor. 42 yaşındaki işadamı, Erdoğan ailesinin diğer üyeleriyle birlikte bir deniz taşımacılığı ve inşaat şirketi olan BMZ Group'ta azınlık hisselerine sahip.
Adı geçmişte yolsuzluk iddialarıyla anıldı. 2016 yılında İtalyan savcılar, Bilal Erdoğan hakkında, beyan etmeden ülkeye nakit getirdiği şüphesiyle kara para aklama soruşturması yürüttü. Suçlamayı reddetti ve İtalyan savcılar sonunda delil yetersizliğini öne sürerek soruşturmayı düşürdü. Geçen yıl Rus hükümeti, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın oğlunun Suriye'de İslam Devleti ile sınır ötesi petrol ticaretinden kazanç sağladığına dair kanıtları olduğunu iddia etmişti. Rusya kanıtlarını paylaşmayı reddetti. Bilal Erdoğan, radikal isyanın Türkiye'nin düşmanı olduğunu söyleyerek iddiaları yalanladı.
Dignita, trafik güvenliği cihazlarını satma amacıyla 2017 yılında Türkiye'ye adım attı. O yıl, Dignita CEO'su Eriksson, Türk kurumsal kayıtlarına göre Smart Start tarafından kurulan Türk şirketinin başına geçti.
Konuya yakın bir kişinin söylediğine göre Dignita ve Smart Start, birkaç yıldır dolaylı olarak da olsa Cumhurbaşkanı Erdoğan'a ulaşamadıkları için çok az ilerleme kaydettiler.
Konuya aşina bir kişiye göre, 2021'in başlarında bir Eriksson yardımcısı, İsveçli şirketin planını Türk ilahiyat profesörü olan ve siyasetçi olan İrfan Gündüz'e sunabildiğinde bir atılım gerçekleşti. Kişi, Dignita'nın siyasetçiye yaklaşmayı seçtiğini çünkü Bilal Erdoğan'a yakın olduğu bilindiğini ve bunun da Türkiye cumhurbaşkanına erişim sağlayabileceğini söyledi. Gündüz, İbn Haldun Üniversitesi'nde mütevelli heyeti başkanlığı yapıyor; Başkan vekili Bilal Erdoğan'dır.
30 Mayıs'ta iş seyahatinde olduğunu söylediği Amerika'da kendisine ulaşılan Gündüz, Reuters'e "bunun dedikodudan ibaret olduğunu" söyledi.
"Hayal edemiyorum"
Gündüz ile iddia edilen görüşmenin ardından aniden kapılar açılmaya başladı ve şirket yazışmalarına göre Dignita, Cumhurbaşkanı Erdoğan yönetiminin üst düzey bir üyesiyle alkol ölçer ve ateşleme kilitlerinin kullanımını kapsayacak şekilde trafik güvenliği düzenlemelerini nasıl değiştireceklerini görüştü.
2021 baharında Dignita, konuyu bilen bir kişiye göre Gündüz'ün potansiyel olarak 100 milyon $'a varan peşin bir lobicilik ücreti istediğini anladı. Dignita CEO'su Eriksson, 8 Haziran'da Türkiye'den sorumlu yardımcısına gönderdiği mesajda "Görüşelim" dedi.
Eriksson ve yardımcısı, başlangıçta Gündüz ve Bilal Erdoğan'dan - özellikle toplantı programlarını görüşürken Bilal Erdoğan'dan "oğul" diye bahsettiler, ancak daha sonra ihtiyatlı bir adım atarak lobi olarak Türk tarafını belirlediler.
Eriksson bir mesajda "Lobi bunun için 100 milyon alırsa son derece mutlu olacaklar" dedi. "Bu tür bir paraya sahip olduklarını veya bir daha bu kadar kolay bir şekilde 100 milyon kazanma fırsatına sahip olacaklarını hayal edemiyorum."
Eriksson, yardımcısına sonraki mesajlarda, böyle bir ücretin hangi hizmetleri satın alacağını netleştirmeye çalıştı. Aynı gün başka bir mesajda "Lobinin zaman içinde bizi desteklemesini ve rekabetten 'korumasını' istiyoruz" diye yazdı. Rekabete izin verilirse, ücretlerin yarıya indirileceğini söyledi.
Eriksson, Dignita'nın Türkiye'de para kazanmaya başlayana kadar herhangi bir lobicilik ücreti ödemeyeceğini de açıkça belirtti. CEO, 14 Haziran tarihli bir mesajında, "Kabul etmezlerse, dursak iyi olur çünkü sahiplerimiz bize ödeme yapmadan önce onlara ödeme yapmamıza asla izin vermeyeceğiz" dedi.
Konuya yakın bir kişiye göre, 2022'nin başlarında İsveç ve Türk tarafları peşin ödeme fikrinden vazgeçtiler ve devam eden lobicilik ücretlerinin bir paravan şirket aracılığıyla ödenmesini öngören sözde iki yönlü stratejiye geçtiler. Ve Bilal Erdoğan ile iddia edilen karşılaşmadan sonra - geçen yıl 25 Şubat'ta İstanbul'un Anadolu yakasında bulunan bir çocuk müzik okulunda gerçekleşti.
Eriksson, 2022 yazında Smart Start'ın CEO'su Matthew Strausz'dan mektubun bir taslağını ve bazı talimatları aldı. Amerikalı CEO, İsveçli meslektaşına 23 Haziran gönderdiği mesajında "Anders, Ek'e bakınız. Bu, Başkan'a nasıl hitap edeceğimiz dışında kullanacağımız taslaktır. Avukat tarafından onaylanmıştır. Tercüme edip son onay için geri gönderebilir misiniz? Apollo'nun (...) son incelemeyi yapacak bir avukat, sonra bizzat göndermeniz için size sağlayacağız." dedi.
Strausz soruları Smart Start sözcüsüne yönlendirdi, o da şirketin Reuters'ten gelen sorulara verdiği yanıtta CEO'nun rolüne değinmedi.
Mektubun son hali 29 Haziran tarihli ve Dignita CEO'su tarafından mavi mürekkeple imzalanmış. Üç sayfalık mektubuna Eriksson, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı Türkiye yollarında güvenliği artırmadaki başarılarından ötürü överek ve şirketinin daha da ileri gitmesine yardım etmeye istekli olduğunu söyleyerek başladı ve CEO, alkollü araç kullanan suçlular ve okul otobüsleri gibi toplu taşıma araçları için kontak kilitlerinin zorunlu hale getirilmesi ve Dignita'ya bir sözleşme verilmesi halinde, şirketin "temel garantileri ve gerekli olacak koşulları" tartışmaya hazır olduğunu söyledi.
Konuyu bilen bir kaynağa göre, mektup siyasetçi Gündüz'e gönderildi ve Temmuz ayı ortasında cumhurbaşkanlığına teslim edildi.
Dignita, mektubu Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın görüp görmediğini tespit edemese de mektubun ani ve olumlu bir etkisi olduğunu söyledi. Aynı ay, İsveçli şirket Gündüz'den, şirket iletişimlerine göre Cumhurbaşkanı Erdoğan yönetiminin üst düzey bir üyesiyle ve muhtemelen cumhurbaşkanının kendisiyle yakında bir sonraki adımları tartışmak üzere görüşmeler yapılacağını öğrendi.
Türk iş kayıtlarına göre Temmuz ayının sonlarında İstanbul'da planlanan paravan şirket kuruldu. Amaçlarından biri de yerli ve yabancı şirketler arasında arabuluculuk yapmak, yasal başvurular gösteriyor. Ve Ağustos ayında Dignita sekiz slayttan oluşan belgeyi Cumhurbaşkanı Erdoğan için hazırladı.
Ancak o zamana kadar, konuyu bilen diğer kişiye göre, Dignita'nın ABD'deki sahipleri Smart Start ve Apollo, Türk projesinin ABD rüşvetle mücadele yasalarını ihlal edebileceği de dahil olmak üzere istenmeyen yönlerinden endişe duymaya başladılar. Kurum içi incelemeden sonra durdurulmasına karar verildi.
Reuters'a göre Eylül ayında Dignita, Türk tarafındaki görüşmelere katılan bir katılımcıya İsveçli şirketin hiçbir sebep göstermeden projeden vazgeçtiğini bildirdi. Katılımcı, "En iyisini umalım," diye yanıtladı. (https://www.reuters.com/world/us-swedish-prosecutors-study-graft-complaint-naming-son-turkeys-erdogan-2023-06-26/?utm_source=twitter&utm_medium=Social)
