Osmanlı Sosyalist Fırkası’nın Kuruluşu
Osmanlı Sosyalist Fırkası’nın (O.S.F.) kuruluş tarihi tam olarak tesbit dilebilmiş değildir. Tunaya, fırkanın kuruluş tarihini, gün belirtmeksizin, Eylül 1326 (1910) olarak vermektedir.
Kaygusuz ise hatıratında, fırkanın kuruluşunu 15 Eylül 1910 olarak tarihlendirmektedir. Münir Süleyman Çapanoğlu ise fırkanın kuruluş gününü, kesin olarak hatırlamadığını söylemekle birlikte “... Parti Beyannamesinin ‘İştirâk’in 12 Eylül sayısında yayımlandığına ve bunda ‘İşte bu mesleki mübinin de ilâ ve tervici için bir Osmanlı Sosyalist Fırkası teşekkül etmiştir’ denildiğine göre bu tarihin doğru olmaması gerekir” diyerek Kaygusuz’un verdiği tarihe itiraz eder.
Çapanoğlu, “Partinin resmen ne gün kurulduğunu, yani gereken ruhsatın ne zaman verildiğini de bilmiyorum. Ancak aklımda kaldığına göre parti, programı tasdik edilmek üzere, Eylül sonlarına doğru hükümete bir beyanname vermiş ve tetkik edilmek üzere Örfi Harb Divanı’na havale olunmuştu” diye yazmaktadır.
Ve Parti Programı’nın ‘İştirâk ’in 2 Eylül 1910, ‘İnsaniyet’in 18 Ekim 1910 sayılarında yayımlanmış olduğu dipnotunu düşer.Ancak, Fırka Program ve Beyannamesi’nin yayımlanmasından bir hafta önce 26 Ağustos 1326 (8 Eylül 1910) tarihli İştirâk Gazetesi’nin 19. sayısında Osmanlı Sosyalist Fırkası’nın kurulmuş olduğu ve durumun hükümete bildirilmiş olduğu belirtilmektedir. Gazetenin, bir hafta önceki 18. sayısında bu konuda herhangi bir haber olmadığını da dikkate aldığımızda, Fırka’nın kuruluşunun 1-7 Eylül 1910 tarihleri arasında olduğunu tespit etmek gerekir.
Osmanlı Sosyalist Fırkası’nın kuruluşu aceleye gelmiş, yeterli ön hazırlıklar yapılmamış gibi görünmektedir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi daha önceki yayınlarda hiç bahsi geçmiyorken, birdenbire fırkanın kurulduğu haber verilmektedir.
Buna ilişkin bir tartışma, müzakere süreci yaşanmamış, sanki alelacele fırkanın kuruluşuna karar verilmiştir. Bu haber de ayrıntıdan uzak, kısa bir haber niteliğindedir. Fırka merkezinin, şimdilik kaydıyla, Nuruosmaniye’de Hürriyet Matbaası olarak bilinen daire-i mahsusa olarak gösterilmesi de bu hazırlıksızlığın delili sayılmalıdır. Bu daire, fırka için özel olarak ayrılmış bir mekan değildir.
Burası, 18. sayıdan itibaren İştirâk, daha sonra da Medeniyet ve Sosyalist dergilerinin adresi ve basım yeridir. Fırkanın kuruluş ilanındaki şimdilik kaydı da dikkate alındığında, Tevetoğlu’nun “burası ciddi bir hazırlık sonunda, mühim bir siyasi faaliyetin görülebilmesi için kiralanmış veya tahsis olunmuş bir parti genel merkezi sayılmaz.
Ancak, kurucu Başkan İştirâkçi Hilmi’nin matbaa ile mevcud alakasından faydalanıldığı; parti tabelası bu binanın kapısına veya bir penceresi altına asılarak Hükümete belirli bir adres verildiği anlaşılmaktadır.” yorumu gerçekçi görünmektedir.
Osmanlı Sosyalist Fırkası Üyeleri
Osmanlı Sosyalist Fırkası’nın kurucularını, yöneticilerini ya da üyelerini bu çevrenin yayınlarından tespit edebilmek olanaklı değildir. Ne bu kişilere ait bir liste verilmiş ne de yayınlarda adı geçen kişiler için böyle bir ilişkiyi ortaya koyan bilgi ya da sıfat kullanılmıştır. Bunun iki istisnası Hüseyin Hilmi ve Namık Hasan olmuş, bu iki ismin Osmanlı Sosyalist Fırkası azası olduğu yayınlarda belirtilmiştir.
İştirak gazetesinde Osmanlı Sosyalist Fırkası başlıklı haber
“Maksad-ı tesisi gerek dahili, gerek harici bilumum amelenin yekdiğeriyle münasebatta bulunmasını temin ve avamın mevkii siyasi ve içtimaiyyesini ıslah suretiyle bilcümle sermayedaran cemiyatını
bir cemiyet-i umumiye ve müşterekeye tahvil eylemek, merkezi umumiyesi şimdilik Nuruosmaniye’de Hürriyet Matbaası denmekle ma’ruf daire-i mahsusada olmak üzere bu kerre Osmanlı Sosyalist Fırkası namıyla bir cemiyet teşkil edildiği ve keyfiyetin hükümete ihbariyle mukabilinde Cemiyetler Kanunu’nun altıncı maddesine muvaffık olduğuna hükümetin tasdik-i resmiyyesine iktiran eylendiğine dair tasdikname ahdedilmiştir” (İştirâk, No:19, 26 Ağustos 1326, s.273)
(ALINTI: KENDİ YAYINLARI ÇERÇEVESİNDE OSMANLI SOSYALİST FIRKASI ÇEVRESİNİN FİKİRLERİ - Haydar Temür - Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi - Sayı: 60, Bahar 2017, s. 233-276)
